Maślanka Ryszard
Ryszard Maślanka (ur. 1932, Piwniczna-Zdrój) – jego ojciec był stolarzem w Piwnicznej. Dzieciństwo Ryszarda Maślanki przypadło na czasy okupacji niemieckiej. Po wojnie był uczniem gimnazjum w Piwnicznej, a po likwidacji szkoły uczył się w szkole średniej w Nowym Sączu. W 1951 roku został przyjęty do Szkoły Lotniczej w Dęblinie i służył w lotnictwie jako pilot. Po powrocie do Piwnicznej był członkiem zespołu teatralnego oraz zespołu tańca. Jako zawodnik klubu sportowego w Rytrze brał udział w wielu zawodach narciarskich na szczeblu powiatowym i wojewódzkim. Był inicjatorem powstania Górskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego oraz zajmował się promowaniem życia sportowego. Dzięki niemu w Piwnicznej odbudowano skocznię narciarską. Przez wiele lat był samorządowcem.
more...
less
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1932 r. w Piwnicznej-Zdroju. Przedstawienie rodziców: Marii i Stanisława.
[00:01:00] Matka pochodziła z Kamionki Wielkiej, dziadek Pazgan pracował na kolei i przeniesiono go do Piwnicznej. Ojciec był stolarzem, zajmował się m.in. renowacją mebli oraz nauczaniem zawodu w szkole. Matka była krawcową. W czasie wojny ojciec walczył na froncie, w okolicach Przemyśla dostał się do niemieckiej niewoli i trafił do obozu w Płaszowie. Ojciec uciekł z obozu i na piechotę wrócił do domu.
[00:03:05] We wrześniu 1939 boh. miał rozpocząć naukę w szkole, ale Piwniczną zajęli Słowacy. W czasie okupacji Niemcy zatrudniali ojca do napraw i robienia mebli, starsi żołnierze, z pochodzenia Austriacy, przynosili chleb. Gdy zaczęła działać Armia Krajowa, ojciec został łącznikiem.
[00:04:55] W szkole podczas okupacji nie było lekcji geografii ani historii – nauka w domach. Po wojnie boh. został uczniem gimnazjum. Zabawy i sport – łyżwy z drutu, narty zrobione przez ojca.
[00:07:00] W 1936 r. powstał teatr prowadzony przez pana Życzkowskiego. Teatr działał do roku 1975 – rewia wystawiona w czasie okupacji. Boh. występował w ponad stu przedstawieniach. Teatr występował w Krynicy, Muszynie, Starym i Nowym Sączu. Przy zespole teatralnym działa zespół taneczny, do którego boh. także należał – tańce góralskie, pochodzenie nazwy „Czarni Górale”. Występy w kraju, także w Warszawie przed Józefem Cyrankiewiczem. Boh. i trzech kolegów tańczyli zbójnickiego. Przedstawienia „Krakowiaków i Górali”. W teatrze boh. poznał przyszłą żonę. Matka głównie szyła dla teatru. W przypadku bardziej wymagających kostiumów pożyczano je z krakowskiego Teatru im. Słowackiego.
[00:11:30] Dywagacje na temat współczesnego marnowania żywności, podwyżek paliw. Pola w górach leżą odłogiem – trudności z ich obrabianiem.
[00:13:00] Przed wojną jadano kapustę, ziemniaki, karpiele (brukiew). W czasie okupacji gotowano zupy z pokrzyw i szczawiu. Rodzice hodowali kozę, która dawała mleko, latem jedzono owoce, zbierano grzyby.
[00:14:45] W Piwnicznej handlowano na rynku – towary oferowane przez chłopów. Na targ przyjeżdżali Łemkowie z Wierchomli – ich sytuacja w czasie okupacji i powody wysiedlenie po wojnie.
[00:18:00] Syn Żyda Szmulki [Sender Szmull] grał na skrzypcach i nad rzeką szukał natchnienia, by skomponować utwór o szumie Popradu. Żydzi z Piwnicznej zostali wywiezieni przez Niemców do Nowego Sącza. Właścicielem tartaku był Żyd Abloeser, który wraz z rodziną wyjechał przed wybuchem wojny. Refleksje na temat karczm prowadzonych przez Żydów. W Piwnicznej była żydowska piekarnia i masarnia, w pożydowskiej gospodzie Niemcy zrobili swoją restaurację. Mogli do niej chodzić także Polacy pracujący dla Niemców.
[00:23:00] Cyganie mieszkali w Rytrze. Turystyka przed wojną – przyjazdy do Suchej Doliny, warunki narciarskie. Zniszczenia powodowane wiosną przez krę na Popradzie – poszukiwanie ryb wśród lodu wyrzuconego na brzeg. Latem wynajmowano pokoje. Działalność doktora Gąsiorowskiego.
[00:25:53] Przed wojną proboszczem był ksiądz Piotr Lewandowski. W czasie okupacji na plebanii był punkt kontaktowy dla kurierów, którzy przechodzili na Węgry. Kurier Franciszek Musiał trafił do Oświęcimia, ale przeżył obóz. Jan Podstawski przechodził przez granicę przez całą okupację. Pomoc mieszkańców Piwnicznej. Trasy przerzutów – działalność słowackiej straży granicznej. Franciszek Musiał wpadł przeprowadzając Jana Karskiego, który trafił do szpitala w Nowym Sączu i stamtąd został odbity. [+]
[00:29:30] Rodzina mieszkała w jednym pomieszczeniu przy warsztacie ojca i nikogo tam nie przechowywano. Syn siostry ojca, Władek, uciekł na Węgry, potem tam się ożenił i boh. odwiedzał go po wojnie. Jego dwie siostry też uciekły, ale po jakimś czasie wróciły do Piwnicznej. Przemyt towarów na Słowację i ze Słowacji po wojnie. Kolega Józef Julak został złapany i tak pobity (przez ubeków) w trakcie śledztwa, że musiano mu amputować obie nogi.
[00:31:48] Podczas okupacji nauczyciel i harcerz Julian Zubek organizował szkolenia dla młodzieży w schronisku na Przehybie, potem był dowódcą oddziału partyzanckiego. Niemcy mścili się za akcje wymierzone przeciwko nim – egzekucje w Kosarzyskach i Młodowie. Powody rozstrzelania czterech kobiet na Łomnickim.
[00:35:45] W czasie wakacji w 1939 r. w szkole stacjonowali żołnierze, w okolicy kopano okopy. Ojciec pilnował tunelu kolejowego w Żegiestowie. Teren był dobry do obrony, ale po wybuchu wojny wojsko się wycofało. Do Piwnicznej wkroczyli Słowacy, ale boh. ich nie widział.
[00:37:58] Niemcy stacjonowali w szkole i na Hanuszowie, siedziba gestapo była w „zameczku”. Niemieccy żołnierze przychodzili do warsztatu ojca, by naprawiać różne rzeczy. Boh. grał w piłkę na boisku, które znajdowało się na wyspie – skutki zatargu z jednym z graczy, Niemcem.
[00:42:08] W Piwnicznej nie było wielu kolaborantów. Boh. znał jednego, Rajtkę. Pewnego dnia szedł za nim ze stacji kolejowej i widział, jak go postrzelono. Zamachowcem był Tadek Rajchelt, a Rajtka przeżył. [+]
[00:44:25] Wiadomo było, że Żydów zabrano do obozów. Po wojnie rodzina mieszkała w pożydowskim domu, jego właściciel był kolegą ojca i spisał z nim umowę w sprawie opieki nad nieruchomością.
[00:45:56] Wychowawczynią boh. była Stefania Berdacka, jej siostry Zofia i Maria także były nauczycielkami. W szkole uczył pan Życzkowski, który później prowadził teatr. Szymon Kopytko zajmował się tajnym nauczaniem. Boh. szedł do pierwszej komunii w 1941 r. – ubranie do pierwszej komunii. Po uroczystości ksiądz Lewandowski zorganizował śniadanie dla dzieci – kakao i bułka.
[00:48:03] Rosjanie weszli do Piwnicznej od strony Krynicy – wygląd żołnierzy i ich zachowanie. Głód w czasie okupacji.
[00:50:20] Po wojnie boh poszedł do gimnazjum – wymagające przedmioty, w tym łacina i francuski, brak podręczników. Po dwóch latach gimnazjum zlikwidowano. Działalność harcerstwa w Piwnicznej – likwidacja organizacji. Wspomnienie udzielającej się w harcerstwie rodziny Kaszniewiczów. Przed wojną w Kosarzyskach wybudowano stanicę harcerską, w której po wojnie organizowano obozy. Słowa śpiewanej przez harcerzy wywrotowej piosenki. Boh. był drużynowym – zakres działalności.
[00:54:28] Burmistrzem był Bogucki, który uciekł przed końcem wojny, jego zastępcę Rosjanie wywieźli na Syberię i wrócił dopiero po pięciu latach. W 1945 r. do miasta przyjechały (niemieckie) transporty z bronią i żywnością, i stanęły na stacji kolejowej z powodu natarcia Rosjan. Wagony podpalono i amunicja zaczęła wybuchać, co nie powstrzymało ludzi od rabunków. Gdy wybuchły wagony z dynamitem, w oknach wyleciały szyby. Młodzież zebrała kilkadziesiąt sztuk rozrzuconej broni, którą reperowano i złożono w magazynie. Grupa rozpadła się, gdy chłopcy zaczęli wyjeżdżać z Piwnicznej. Boh. miał karabin i do niego trzy naboje – miejsce ukrycia broni, którą znaleziono w czasie remontu dwa lata temu. [+]
[01:00:08] Zjednoczenie PPS i PPR – wielu członków PPS było w Straży Pożarnej. Ojciec wycofał się z działalności politycznej, choć oferowano mu inny dom. Opinia ojca na temat ZSRR. O zbrodni w Katyniu wiedziano już w czasie okupacji – wydana przez Niemców broszura.
[01:02:13] Po likwidacji gimnazjum w Piwnicznej boh. poszedł do szkoły w Nowym Sączu. Na komisji wojskowej w 1950 r. wyraził zainteresowanie szkołą wojskową i w 1951 r. wezwano go na badania do Szkoły Lotniczej w Dęblinie. Około 6 tys. kandydatów umieszczono w miasteczku namiotowym. Rodzaj badań i testów – przyjęto 60 chłopaków do klasy przyszłych pilotów i tyle samo na nawigatorów. Boh. został przyjęty, choć się tego nie spodziewał. Jedzenie w szkole powodem odejścia kolegi. Opór słuchaczy przy słowach przysięgi na Związek Radziecki. [+]
[01:07:25] W styczniu 1952 r. kursanci trafili na lotnisko w Ułężu – latanie na radzieckich samolotach UT-2 i polskich Junakach. System szkolenia, akrobacje. Kursantom, którzy lecieli sami wkładano worki z piaskiem dla wyważenia samolotu, a boh. leciał z kolegą Czerniakiewiczem, który był po operacji wyrostka i miał przerwę w lataniu. W trakcie robienie beczki w silniku zapalił się olej. W czasie wojny wokół lotniska kopano okopy i nie można było lądować na skraju – awaryjne lądowanie. [+]
[01:14:36] Co pół roku lotnicy przechodzili badania w warszawskim Centralnym Instytucie Badań Lotniczych, w pociągu dowiedziano się o śmierci Stalina. Sytuacja w lotnictwie na początku lat 50. – kurs w dęblińskiej szkole trwał półtora roku, absolwenci-piloci trafiali do pułków. Na wcześniejszym kursie dwóch pilotów podjęło próbę ucieczki w treningowym samolocie przez Słowację do Austrii. Dolecieli tam, ale wylądowali w strefie zajętej przez Rosjan. Kurs, na którym był boh. rozpoczął się 15 sierpnia, a cztery dni później próbę ucieczki podjął Rosjanin, dowódca dęblińskiej szkoły, przy starcie samolotu pękła opona i zatrzymano go.
[01:17:38] Boh. pracując w Kudowie ukończył kurs instruktorski w Zakopanem – wrażenia na widok profesjonalnego sprzętu narciarskiego. Strój na mistrzostwa Polski – skafander uszyty przez matkę, buty z klapką i drewniane narty. Mgła w czasie zjazdu – okrzyki sędziów. [+]
[01:20:22] Udział w zawodach powiatowych w Rytrze – zaproszenia z okolicznych klubów, wybór klubu ryterskiego, którego szefem był Jan Gryźlak, były żołnierz Andersa. Klubowym kolegą był Roman Stramka, kurier w czasów okupacji. Boh. dostał nowy sprzęt – wygrane w zawodach na terenie regionu. Wyjazdy na zawody na szczeblu wojewódzkim. Zdobywanie kolejnych klas narciarskich. Przed zawodami w Krynicy żołnierze udeptywali trasy dla narciarzy – stan trasy po przejeździe ponad stu zawodników, miejsce zajęte przez boh. [+]
[01:26:00] W pierwszej połowie lat 50. boh. zaczął budować skocznie narciarskie. Przed wojną skocznię w Piwnicznej zbudował pan Zubek, w czasie okupacji dowódca AK. W czasie okupacji miejscowi rozebrali na opał drewniany zeskok. Budowa nowej skoczni przez boh., organizacja pracy. Boh. zaprosił inżyniera Muniaka, konstruktora skoczni, który wykonał fachowe rysunki – dokończenie budowy, obecny stan obiektu. Skocznia, na której można było skoczyć na odległość 37 metrów funkcjonowała dwa lata, a potem zbudowano tam drogę. Skocznie w regionie.
[01:30:45] Boh. budował dwa wyciągi narciarskie – w 1961 r. wyciąg zaczepowy na 300-metrową górę. Budowa wyciągu w Cieniawie – pomoc z zakładu pracy, gdzie boh. zajmował się remontami lokomotyw wąskotorowych. Wiele elementów boh. zrobił we własnym zakresie. Jeden z wyciągów jest czynny od 1983 r. do dziś. Boh. współpracował ze Zbigniewem Susem i Andrzejem Jaworskim. Starania o połączenie trasy narciarskiej w Polsce z odcinkiem na Słowacji – na trasie czterokrotnie odbywały się mistrzostwa Polski dla amatorów. Jeden z burmistrzów zlikwidował trasę zarządzając wysyhpanie odcinków grubym tłuczniem.
[01:36:57] Boh. wybudował korty tenisowe w Czerczu, ogrodzenie zrobił na własnym podwórku – pomoc burmistrza. Działalność społeczna, trudności z władzami miasta.
more...
less