Malicka Małgorzata
Małgorzata Malicka (ur. 1943, Warszawa) – wykładowczyni akademicka, córka znanego architekta i urbanisty Zasława Malickiego. W czasie okupacji jej mama ukrywała w domu Żydówkę - Magdalenę Chęcińską. Małgorzata Malicka w 1965 roku ukończyła studia pedagogiczne na Uniwersytecie Warszawskim. W latach 1965-70 pracowała na uczelni, m.in. jako asystentka prof. Bogdana Suchodolskiego oraz w katedrze pedagogiki ogólnej. Następnie była sekretarzem redakcji pisma „Polish Art. Review” oraz pracowała w biuletynie Rady Artystycznej Związku Plastyków Polskich i w Instytucie Kształcenia Nauczycieli. W 1981 roku wróciła na uczelnię, pracowała w Zakładzie Teorii Wychowania Estetycznego na Wydziale Pedagogicznym. Od 2009 roku na emeryturze.
more...
less
[00:00:08] Ur. 23 lutego 1943 r. w Warszawie, ul. Suzina 3. Mama Bronisława Maria Malicka dd. Deptuła (primo voto Zmorzyńska). Ojciec Zasław Malicki, (imię „z kalendarza słowiańskiego”), architekt związany z modernistami i Warszawską Spółdzielnią Mieszkaniową, projektant Rakowca, twórca parku noszącego obecnie jego imię. Wspomnienie o ojcu w miesięczniku „Stolica”.
[00:05:06] Zainteresowanie studentów warszawskim modernizmem, osiedlami WSM typu miasto-ogród. Ukończenie studiów przez ojca w 1935 r. Polscy architekci moderniści, historia rozwoju nowoczesnej urbanistyki, sytuacja mieszkaniowa przed wojną, etymologia frazy „mieszkać kątem”. Doroczne spotkania europejskich architektów modernistów od początku lat 20. z inicjatywy szwajcarskiej arystokratki [Hélène de Mandrot] w zamku La Sarraz i innych miastach Europy.
[00:10:55] Udział Polaków w zjazdach architektów: Helena i Szymon Syrkusowie, twórców grupy plastycznej Praesens. Zdobywanie praktyki zawodowej ojca u Syrkusów. Projekty WSM z Żoliborza prekursorskie w Europie. Przyjazd Picassa na kongres pokoju na zaproszenie Syrkusów, odwiedziny mieszkania przy ul. Słowackiego 3/5 (mieszkanie Marii Kownackiej, gdzie namalował gołąbka pokoju).
[00:14:10] Polska grupa CIAM [Congrès international de l’architecture moderne, Międzynarodowy Kongres Architektury Nowoczesnej], pocztówka do ojca od uczestników I Kongresu, m.in. Heleny Syrkus i [Pierre’a] Jeannereta. Działalność polskiej grupy CIAM w czasie okupacji pod kierunkiem Syrkusów, m.in. Barbara i Stanisław Brukalscy.
[00:16:00] Społeczne Przedsiębiorstwo Budowlane (SPB) – główny wykonawca działający przy WSM. W czasie okupacji zebrania architektów w pracowni działającej w mieszkaniu architekta Juliusza Żakowskiego przy ul. Krasińskiego 18, gdzie ukrywali się Syrkusowie (Żydzi). Utworzenie interdyscyplinarnej Pracowni Architektoniczno-Urbanistycznej (PAU) w 1941 r., gdzie pracowało ok. 80 osób: architektów, socjologów (Stanisław Ossowski, Maria Ossowska), pedagogów (Marian Falski).
[00:19:10] Praca architektów w konspiracji, „wojując projektowaniem dobrego miasta”: projekty Wisłostrady, Trasy W-Z, całościowej przebudowy Warszawy po wojnie, wykorzystywane jeszcze do końca lat 60, ojciec boh. pracował w pracowni Barbary Brukalskiej.
[00:21:35] Zaprenumerowane fachowe niemieckie czasopismo o architekturze mające uśpić czujność niemieckich żandarmów podczas rewizji w pracowni. PAU działała jako pracownia projektowa przy SPB. WSM założona w 1921 r. (korzenie PPS), budownictwo dla ludzi pracujących, zasady demokratycznego przydziału mieszkań. Losy spółdzielni w latach 60.
[00:25:04] Początek współpracy ojca z grupą Praesens założoną przez Syrkusów. Rozbudowa IX Kolonii (Żoliborz) pod okiem Niemców w 1940 r., potem zakaz budowy i przejęcie spółdzielni przez Niemców od 1941 r. Współpraca z Biurem Odbudowy Stolicy, osiedle na Mokotowie. Początek obcego budownictwa socrealistycznego, budynki w tym stylu przy obecnej ul. Andersa autorstwa Stanisława Brukalskiego.
[00:27:10] Utrudnianie przez władzę tworzenia i realizacji projektów modernistycznych na rzecz socrealistycznych. Wyjazd zarobkowy ojca boh. do Korei Płn. pomimo wojny, powrót po 1956 r. Początek budowy osiedla Rakowiec.
[00:28:12] Mama z patriotycznej rodziny, wyprawa przodka na Moskwę z Napoleonem (ranny szablą). Losy rodziny Górskich, organistów z pokolenia na pokolenie. Pradziadek boh. Joachim, organista w Nasielsku i Dobrym Mieście, związany z kapucynami. Zakład produkcji żyrandoli kościelnych przy ul. Miodowej, epizod z powstania kościuszkowskiego. [+]
[00:31:03] Pradziadek Deptuła – patriota, prapradziadek Tomaszewski właściciel dworu Trojany w Jankach Młodych, powstaniec styczniowy. Konfiskata majątku, Tomaszewski zesłany na Syberię, jego córka wyszła za mąż za Marcina Deptułę, który uciekł do Ameryki przed branką do carskiej armii. Losy dziadka Deptuły i babci Górskiej. Nauka liczenia po rosyjsku.
[00:37:10] Udział dziadka w manifestacji 1 listopada 1905 r. pod ratuszem, ugodzony szablą w głowę przez Kozaka, pomoc Bronisławy Kłosińskiej. Brak wykształconych polskich lekarzy po powstaniu styczniowym z powodu zamknięcia uniwersytetu. Babcia z p. Kłosińską były warszawskimi felczerkami, pomagały chorym. Babcia utrzymała przy życiu 6-miesięczną wcześniaczkę. [+]
[00:41:18] Nacisk na kształcenie dzieci w rodzinie pomimo utraty majątku z powodu inflacji podczas wielkiego kryzysu, plany zakupu łaźni u zbiegu ul. Bednarskiej i Krakowskiego Przedmieścia [++]. Szkolnictwo po I wojnie światowej, edukacja dzieci: szkoła instruktorów przemysłu ludowego, szkoła Wawelberga, studia prawnicze i ekonomiczne, szkoła kupiecka ukończona przez mamę.
[00:44:50] Małżeństwo mamy z Henrykiem Zmorzyńskim, zamieszkanie w 1936 r. w mieszkaniu WSM. Pomoc mieszkańcom w czasie obrony Warszawy przez organizacje, m.in. Radę Główną Opiekuńczą.
[00:46:32] Powstanie pierwszych organizacji oporu zbrojnego na bazie PPS na terenie działek pracowniczych na Sadach Żoliborskich. Podejrzenia Niemców, łapanka na Żoliborzu (w której poddał się Pilecki). Złapanie Henryka Zmorzyńskiego, zginął w Auschwitz. Moment aresztowania Zmorzyńskiego, próba wyciągnięcia z transportu przez mamę i zarząd WSM. Powszechne donosicielstwo, studnia oligoceńska na Żoliborzu.
[00:53:00] Bezskuteczna próba przekupienia gestapowca z al. Szucha [++]. Zaginione listy Zmorzyńskiego do mamy z Auschwitz. Utworzenie IV Batalionu Odziałów Wojskowych Pogotowia Powstańczego Socjalistów przez Zmorzyńskiego i brata mamy Józefa Deptułę. Śmierć Zmorzyńskiego w Auschwitz na tyfus na początku grudnia 1940 r. (depesza informacyjna od Niemców). Brak informacji o wrześniowym transporcie z 1940 r. w dokumentach.
[00:59:45] Rejestr więźniów Auschwitz w internecie – zacieranie śladów, pamiątki po Zmorzyńskim przesłane z obozu: jesionka, 2 pary butów, zegarek. „Celowe fałszowanie informacji”.
[01:01:35] Solidarna pomoc władz WSM, zatrudnienie mamy w biurze od 2 stycznia 1941 r. do wybuchu powstania. Współpracownicy Żegoty w WSM, Wanda Borkowska pracowała w dziale meldunkowym.
[01:04:20] Zarządzenie Hansa Franka o karze śmierci za ukrywanie Żydów. Piotr Gajewski, współpracownik Zmorzyńskiego, członek Żegoty. Leonard Borkowski, mąż Wandy, członek Żegoty. Pomoc finansowa od Żegoty. Namawianie mamy przez Borkowską do pomocy Żydom. Starszy brat Marek. Żydówka Magdalena Chęcińska („lewe” dokumenty Magdalena Gołąbek) z Łodzi, „babcia Magdzia” – zamieszkała latem 1943 r. do wybuchu powstania warszawskiego. [+]
[01:08:20] Przebywanie Magdy w domu boh.: bez kontaktu ze światem zewnętrznym, „dobry wygląd”. Wyjazdy Magdy na Młociny, do domu państwa Kornackich zakupionego ze środków gminy żydowskiej. Unikanie informacji o Magdzie przez mamę, „żeby nie wydać”. Zamożna rodzina Magdy, łódzcy hurtownicy tekstylni, przeżyła powstanie w domu w Rembertowie. [+]
[01:14:17] Budynek przy ul. Suzina 3, dramatyczna ucieczka Magdy przed gestapowcem. [++]
[01:17:10] Wyprowadzenie Magdy z domu w przeddzień powstania warszawskiego przez obcego mężczyznę. Brat Marek na koloniach w Wildze. Wanda Borkowska przeżyła powstanie w domu Chęcińskich w Rembertowie. Postawa „babci Magdzi”. Wędrówka mamy z boh. do Pruszkowa po upadku powstania (nocleg w kościele św. Wojciecha). Pobyt w Pruszkowie, selekcja do obozu. Wspólnota mieszkańców ukrywających się w piwnicach podczas powstania, samopomoc. [+]
[01:20:25] Przekonanie Niemca do skierowania na roboty przymusowe – dojazd do wsi Firlej na obrzeżach Radomia. Mama zarabiała przerabianiem ubrań, zbieraniem grzybów. Przeprowadzka do domu wuja w Żyrardowie, trudne warunki: brak opału, choroby całej rodziny, choroba miedniczek nerkowych boh. Wspomnienie zimy spędzonej przez boh. na stole.
[01:23:30] Powrót do Warszawy, zajęte mieszkanie rodziny na Żoliborzu, zbombardowana kamienica dziadków na Tamce. Losy wujów Deptułów. Wprowadzenie się do pustego mieszkania, ocalałe przedwojenne nożyczki. Pomoc instytucji spółdzielczych, zapomogi z WSS Społem w Radomiu, meble z WSM, m.in. stół sosnowy do kuchni. [+]
[01:25:44] Bazar na zapleczu kina Wisła, pierwsze meble z wikliny. Znalezienie zapluskwionego łóżka dla dziadków. Pierwsze umeblowanie pokoju. Opis warunków lokalowych na Żoliborzu, kompletowanie fajerek do pieca w gruzach. Zabawy dzieci w 1945 r.: gra w zośkę, pchanie fajerek. [++]
[01:28:54] Pomoc z UNRRA – stare ubrania, bloki gorzkiej czekolady rąbane siekierą, iryski smażone przez babcię. Wełniane kołdry wojskowe z UNRRA i koce z wielbłądziej wełny.
[01:30:17] Zatrudnienie mamy w biurze Społem przy ul. Grażyny, przechodzenie piechotą z Żoliborza na Mokotów przez gruzy, potem ciężarówkami przystosowanymi do przewozu ludzi, punkt zborny przy pl. Wilsona.
[01:31:50] Zimą 1946 spotkanie p. Borkowskiej, poszukiwanie przez mamę „babci Magdzi” na ul. Piotrkowskiej w Łodzi, radosne powitanie. Otrzymanie w podzięce kuponów materiału na palta zimowe dla całej rodziny, ręcznej maszyny do szycia i noża. Przerażenie Magdzi po pogromie kieleckim, plany wyjazdu do Ameryki. Wspomnienie pożegnania z Magdzią – poznanie jej prawdziwych wnuków. Wyjazd rodziny Chęcińskich do Francji, potem do Izraela. Korespondencja mamy z synem Lucjanem Chenem. [+]
[01:37:47] Przemycanie dzieci z getta do klasztorów przez brata mamy, Władysława Deptułę z Saskiej Kępy, współpraca z siostrą Juwenalią Dzikowską z klasztoru felicjanek w Wawrze, ks. Władysławem Lewandowiczem z Bielan, Stefanem Wyszyńskim w Laskach.
[01:40:43] Starszy brat mamy, lewicowiec, współtwórca czerwonego harcerstwa, wrażliwy na kwestie społeczne. Drugi brat, Władysław Deptuła, członek Akcji Katolickiej. W domu boh. przy Suzina 3 Magda była oficjalnie zameldowana, miała własny pokój. Wielu Żydów ukrywanych na Żoliborzu. Siedzący na ławce przed domem zmarły ukrywany Żyd – solidarne milczenie mieszkańców. [+]
[01:43:55] Powojenne wspomnienie Janiny Siwińskiej przewożenia broni z mamą w wózku boh. Zaufanie sąsiadów. Powstanie warszawskie przeżyte na Żoliborzu: „najbezpieczniej było, gdy padał deszcz”. Ewakuacja z Warszawy 2 października [1944], odprawianie przez Ukraińców. Wskazywanie skupisk warszawiaków przez szpicli – strzelanie do mieszkańców stojących w kolejce po wodę. [+]
[01:46:33] Redakcja pisemka powstańczego w budynku przy ul. Suzina, reportaże z powstania na Żoliborzu autorstwa sąsiada, socjologa Jerzego Kubiny. Poszukiwanie wiadomości o wujach Deptułach po wojnie. Spory światopoglądowe w mieszkaniu na Tamce. Losy Władysława: aresztowanie w mieszkaniu na Saskiej Kępie latem 1944 r., wywiezienie do obozu „dla osób podejrzanych politycznie” w Litomierzycach w Czechach, opowieść współwięźnia o zastrzeleniu ojca przez esesmana.
[01:50:10] Śmierć Józefa Deptuły na Mokotowie. Działał w Pogotowiu Powstańczym Socjalistów (PPS), włączonym potem do AK. Trójki PPS. Gromadzenie broni do powstania w fabryce sztucznej herbaty przy ul. Mokotowskiej. Okoliczności aresztowania Józefa podczas wyprawy po broń, postawienie w stan gotowości Niemców przez nieostrożność Zdzisława Sierpińskiego.
[01:53:50] Wspomnienie znajomego dziennikarza: złapani z bronią harcerze idący jako żywa tarcza przed niemieckim czołgiem, wśród nich wuj Józef.
[01:55:53] Babcia Magdzia – opiekunka boh. w niemowlęctwie „jak prawdziwa babcia” przez prawie rok. Fundusze z Żegoty. Losy rodziny Magdaleny Chęcińskiej: jeden syn zabity przez gestapo, dwaj pozostali i córka przeżyli w Rembertowie. Ustanie kontaktów po wojnie.
[02:01:49] Żydowska dziewczynka uratowana przez Jadwigę Strzelecką (żona socjologa Jana Strzeleckiego z Krasińskiego 18).
[02:03:45] Sąsiadka-konfidentka, wyprowadzała Żydów z getta i wydawała ich gestapo. Sąsiad komunista z KPP Mieczysław Malicki z Krasińskiego 16 (żona Mieczysława, syn Mieczysław), skarbnik partyjny, rozdawał pieniądze wychodzącym z Warszawy sąsiadom. Lądujący na Żoliborzu Rosjanie witani przez warszawskich komunistów, m.in. Malickiego.
[02:06:30] Przepływanie powstańców do stacjonujących na Żeraniu wojsk radzieckich – ostrzeliwani przez Rosjan. Wspólnota mieszkańców WSM, samopomoc sąsiedzka („Opowieść żoliborska” Piotra Topińskiego), socjaliści idealiści.
[02:08:19] Po powrocie do Warszawy zamieszkanie z babcią, potem w sąsiednim mieszkaniu w WSM. Inż. architekt Piotr Zaręba [Henryk?], dziki lokator przedwojennego domu rodziny boh., został wykwaterowany przez władze WSM. Wprowadzenie się dziadków do mieszkania rodziców. Pozbycie się działki rodzinnej na Sadach Żoliborskich. Spacery z dziadkiem, widok ekshumowanych ciał w prowizorycznych trumnach na łące przy zakonie zmartwychwstanek. [+]
[02:11:38] Wyleczenie czterech rannych Niemców w szpitalu polowym u zmartwychwstanek, dr Bielecki uratował zakonnice przed zgwałceniem przez Ukraińców. Uratowanie rannych powstańców przez Bieleckiego – ewakuacja do szpitala w Tworkach. Zapiski ewidencyjne siostry Radziszewskiej. Przechowywanie i kurowanie rannego [Bolesława] Bieruta przez żoliborskie zmartwychwstanki. [++]
[02:14:00] Baza powstańców w szpitalu zmartwychwstanek, Niemcy w Instytucie Chemii Przemysłowej [Chemiczny Instytut Badawczy] – ciężkie walki, liczne groby na podwórkach Żoliborza, ekshumacje po wojnie na Powązki. Widok odkrytej skrzyni podczas spaceru z dziadkiem po wojnie [++]. Ok. 1958 r. wielki pogrzeb powstańców poległych w klasztorze, zwłoki znalezione pod gruzami, w tym listonosza poczty powstańczej. Publikowane w „Życiu Warszawy” znalezione przy nim listy warszawiaków [++]. Budowa kościoła na fundamentach klasztoru, projekt architekta Bogdana Pniewskiego.
[02:17:03] Brat Marek Zmorzyński wysłany latem 1944 na kolonie w Wildze. Rozmowy warszawiaków o powstaniu przez wiele lat. Działalność „konspiracyjna” brata po wojnie. Wspomnienie bytności rtm. Pileckiego na Żoliborzu u rodziny Chęcińskich – córki Kalina i Rozmaryna Chęcińskie. Kolega brata Jan Sosnowski, syn wykładowcy techniki pracy umysłowej. Kolega Waldek Grzegorzewski, na którym wykonano wyrok śmierci we Wrocławiu za „współpracę z komunistami”.
[02:21:43] Wsypa w grupie konspiracyjnej brata ok. 1953 r., rewizja w mieszkaniu i piwnicy w poszukiwaniu broni [+]. Patriotyczne skarby w szufladzie biurka brata, zafascynowanego powstaniem warszawskim. Film „Zakazane piosenki”. Porozumiewanie się przesłuchiwanych kolegów z aresztowanej grupy. Przechowanie broni przez kolegę w piwnicy. Napisy antykomunistyczne wykonywane na chodnikach i murach przez brata Marka.
[02:29:03] Żałoba po śmierci Stalina, reakcja brata: „dobrze, że kanalia zdechł”. Odmowa boh. przynależności do czerwonego harcerstwa w żeńskiej szkole im. Sempołowskiej. Lektura „Kamieni na szaniec”.
[02:31:10] Propaganda stalinowska, szczekaczki w mieszkaniach. Indoktrynacja antykomunistyczna w domu: „Stalin = bolszewicki bóg”. Nielegalne filmy wyświetlane z projektora przez brata w korytarzu mieszkania, zapalenie się taśmy. [+]
[02:33:44] Postać sąsiada Jurka, kolegi brata, który przechował jego broń. Brytyjski dziennikarz, autor książki o rtm. Pileckim. Jurek niechętny do wyjawienia prawdy z czasu wojny, m.in. o Pileckim.
[02:37:27] Normalizacja życia po wojnie, pierwsza wyprawa do miasta – optyk Rudzki z Marszałkowskiej, zakup fartuszka szkolnego i granatowego kapelusza, ulica Nowy Świat. Zakup największej lalki u Braci Jabłkowskich [++]. Strzelanie do lalek przez Marka.
[02:41:57] Własnoręcznie wykonywane zabawki – pokoik dla lalek. Projekt wysadzenia Muzeum Lenina przez młodzież warszawską, m.in. brata. Laboratorium chemiczne brata w pokoju dziadków. [+]
[02:44:55] Opóźniony powrót mamy do domu po wojnie, splądrowane mieszkania. Żyrandol projektu mamy z fabryki Marciniaków, pochodzący z domu boh., po wojnie w mieszkaniu sąsiadów. Nowa lokatorka dawnego mieszkania, zniszczenie listów od Zmorzyńskiego z Auschwitz. [+]
[02:48:30] Spotkania po wojnie towarzyszy z PPS. Jerzy Cesarski: informacja o fladze PPS i dokumentach zamurowanych przez Henryka Zmorzyńskiego w ścianie mieszkania przy ul. Suzina 233 – niezgoda właścicielki na odkucie – być może tkwią wciąż w ścianie.
[02:51:18] Zabranie Magdy Chęcińskiej do willi w Rembertowie przed powstaniem, przebywanie tam pp. Borkowskich. Serdeczność babci Magdzi. Po wojnie powrót Chęcińskich do mieszkania w Łodzi, prowadzili hurtownię tkanin. Pamiątkowa maszyna do szycia marki Singer przywieziona z Łodzi przez mamę.
[02:55:01] Prezentacja fotografii: Stanisław Deptuła, ojciec mamy, brat Marek, mama w wieku 96 lat (zmarła w wieku 102 lat).
more...
less