Lizak Wojciech
Wojciech Lizak (ur. 1951, Chojniki) – syn więźnia niemieckich obozów koncentracyjnych w Dachau i Mauthausen-Gusen, absolwent wydziału prawa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W latach 1974-75 pracował jako aplikant w Prokuraturze Wojewódzkiej w Szczecinie, następnie jako starszy asystent w Instytucie Zachodniopomorskim (1976-77), a w latach 1978-81 jako starszy asystent w Instytucie Nauk Ekonomicznych Politechniki Szczecińskiej. Od 1978 roku do 16 grudnia 1981 należał do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (działał w tzw. „strukturach poziomych”), a od września 1980 do NSZZ „Solidarność”. W 1981 roku publikował w niezależnych pismach „Kwadrat” i „Tygodnik Solidarność”, współzakładał Przymierze Społeczne Odrodzenie. W dniach 13-15 grudnia 1981 współorganizował strajk na Politechnice Szczecińskiej
do 1984 roku był pozbawiony prawa wykonywania zawodu wykładowcy. W latach 1982-84 współpracował z Międzyzakładową Komisją Koordynacyjną (odpowiadał za zbieranie informacji i pozyskiwanie środków finansowych), był wielokrotnie zatrzymywany i przesłuchiwany, poddawany rewizjom. Publikował w podziemnych pismach „Obraz” i „BIS”, kolportował niezależne wydawnictwa. W latach 1986-91 pracował jako adiunkt na Politechnice Szczecińskiej. W 1989 był członkiem Obywatelskiego Komitetu Porozumiewawczego Region Pomorze Zachodnie. W latach 1990-94 radny Rady Miasta Szczecin, z-ca dyr. ds. programowych TV Morze i wiceprezes ds. programowych Radia AS (1991-94). W latach 1995-2005 adiunkt w Instytucie Historii na Uniwersytecie Szczecińskim, od 1997 właściciel Antykwariatu „Wu-eL” w Szczecinie.
more...
less
[00:00:10] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1951 w Chojniku. Położenie wsi w „pasie Dmowskiego”.
[00:01:01] Dziadek prowadził w Chojniku restaurację, sklep i warsztat krawiecki. Przemyt w pasie przygranicznym. W regionie przeważała ludność protestancka, w Chojniku było pięć katolickich rodzin. Niechętny do II RP stosunek miejscowej ludności był podtrzymywany przez baronową von Diergardt, właścicielkę majątku Sośnie.
[00:03:20] Ojciec ukończył przed wojną podchorążówkę, brał udział w kampanii wrześniowej. W lutym 1940 r. został aresztowany i trafił do obozu koncentracyjnego w Dachau. Stosunek boh. do Niemców. Dziadek został wysiedlony z Chojnika i podczas okupacji zajmował się krawiectwem. Budynki odebrały władze okupacyjne. Dziadkowie ze strony matki mieli duże gospodarstwo rolne, w 1940 r. rodzinę wysiedlono, a matkę zabrano na roboty. Po wojnie babcia uchodziła za „kułaczkę”.
[00:07:30] Przed wojną ojciec pracował jako nauczyciel. Po wojnie organizował szkołę w Chojniku. Rodzina mieszkała w szkole – wspomnienia z dzieciństwa. W 1963 r. przeprowadzono się do Ostrowa Wielkopolskiego i tu boh. chodził do szkoły. Po maturze w 1969 r. rozpoczął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Poznańskiego, rada ojca, dyrektora szkoły.
[00:09:00] Na poznańskiej uczelni znalazły się osoby z Warszawy relegowane po wydarzeniach z marca 1968 r., atmosfera na uczelni, kadra – wspomnienie hrabiego Dembskiego i organizowanych przez niego wycieczek. Sytuacja ziemian z Wielopolski po zakończeniu wojny i odebraniu majątków ziemskich.
[00:12:15] Powody wyjazdu po studiach do Szczecina. Mieszkała tam już siostra, która wykładała matematykę na Politechnice. Boh. zaczął pracować w prokuraturze – zderzenie idealizmu z peerelowską rzeczywistością. Opinia na temat szczecińskich prokuratorów. Potem boh. pracował w Instytucie Zachodniopomorskim i na Wydziale Ekonomii Politechniki Szczecińskiej.
[00:15:00] Sytuacja od sierpnia 1980 – boh. podjął współpracę autorską z opozycyjnym pismem „Kwadrat”, należał do dysydenckiej grupy w partii – zainteresowanie ze strony Solidarności (nawiązana współpraca) oraz Służby Bezpieczeństwa. Po wprowadzeniu stanu wojennego zorganizowano strajk na Wydziale Okrętowym Politechniki. Boh. znalazł się w grupie osób, które zostały zawieszone w pracy i pozbawione prawa wykonywania zawodu nauczyciela akademickiego. Teksty do podziemnej gazetki, która wychodziła na Politechnice.
[00:19:35] Boh. został po raz pierwszy aresztowany w sierpniu 1982 r. – propozycja współpracy i groźby. Boh. zajmował się nielegalnym handlem antykami i pisał pracę doktorską na temat stalinizmu w Polsce. Druk broszury na temat rewolucji węgierskiej 1956. W 1986 r. boh. obronił doktorat i podjął współpracę z pismem „Res Publica” – nagroda im. Adolfa Bocheńskiego. Trudności przed obroną doktoratu, pomoc prof. Władysława Markiewicza. Boh. napisał tekst o sytuacji Polaków w ZSRR w latach 1918-39 – nawiązanie współpracy z „Tygodnikiem Powszechnym”.
[00:25:48] Tekst o stosunkach polsko-niemieckich oparty na zachowaniu Niemców w Zatoce Pomorskiej. Zmiany granicy z NRD w latach 50. i skutki w latach 80. Boh. chciał wydrukować artykuł w „Tygodniku Powszechnym” – powody odmowy, druk w lokalnym piśmie. [+] Współpraca z Januszem Reiterem.
[00:30:28] Z akt IPN boh. dowiedział się, że był inwigilowany. Tajni współpracownicy wśród działaczy opozycji. Boh. został dwukrotnie zatrzymany, kilka razy wzywano go na przesłuchania. Odmienne traktowanie przez SB opozycjonistów robotników i inteligentów w latach 80.
[koniec samodzielnej relacji – świadek odpowiada na pytania]
[00:34:36] Ojciec niechętnie mówił o pobycie w obozach koncentracyjnych, jako dziecko chodził do niemieckiego gimnazjum w Ostrzeszowie i znał język niemiecki. Obozy w Dachau i Mauthausen-Gusen nazywał austriackimi z powodu pochodzenia dużej części esesmanów. Nasilanie się represji w obozie po projekcjach filmów propagandowych, w tym filmu „Żyd Süss”. Wspomnienie zmarłego w Dachau biskupa Kozala. Syndrom dziecka obozu koncentracyjnego. Poobozowe traumy – ojciec co wieczór sprawdzał, czy w domu jest chleb, zjadał też zeschnięte pieczywo. [+]
[00:40:15] Matka pochodziła z zamożnej rodziny chłopskiej, podczas okupacji pracowała przymusowo na terenie powiatu ostrowskiego. W 1968 r. siostra studiowała w Poznaniu i to od niej boh., uczeń liceum, dowiedział się o wydarzeniach marcowych 1968 r. W szkole podczas apelu potępiono wystąpienia marcowe.
[00:41:46] Porównanie matury przed 1939 r. i po wojnie. Boh. ma program nauczania przedwojennego liceum – różnice w poziomie nauczania. Likwidacja wykształcenia klasycznego – wspomnienie lekcji łaciny. Różnice między nauczycielami wykształconymi przed wojną i po wojnie.
[00:45:12] W 1970 r. boh. mieszkał w poznańskim akademiku, jeden z kolegów pojechał do Gdańska, do miasta go nie wpuszczono, ale od kolejarzy dowiedział się o wydarzeniach. Ostrzeżenie ze strony opiekuna roku Krzysztofa Dembskiego.
[00:47:45] Boh. w czasach studenckich grał w teatrze pantomimy. Działalność w czasach studenckich, niskonakładowa prasa studencka. Wystawienie w akademiku „Operetki” Gombrowicza, udział w w festiwalach FAMA. Występ „Salonu Niezależnych”, pierwsze występy Zenona Laskowika.
[00:51:07] W drugiej połowie lat 70. boh. pracował w Instytucie Zachodniopomorskim – informacje o działaniach opozycji. Początki współpracy z Solidarnością. Materiały źródłowe do pracy o Polakach w ZSRR – rozmowa z byłym żołnierzem Dywizji Kościuszkowskiej. Boh. bazował na wydanych dokumentach.
[00:55:12] Część materiałów do pracy doktorskiej na temat stalinizmu w Polsce i działalności aparatu bezpieczeństwa boh. otrzymał od byłego prokuratora wojskowego Golczewskiego, który oskarżał w latach 50., był też oskarżycielem po pogromie kieleckim. Fragmenty pracy opublikowało podziemne pismo „Aspekty”. Teksty boh. przedrukowywały wydawnictwa emigracyjne.
[00:58:40] Rozmowa z żoną 13 grudnia 1981 r. Incydent podczas rozkładania ulotek w tramwaju. Organizacja strajku na Wydziale Okrętowym Politechniki Szczecińskiej. Konsekwencje poniósł jedynie Ryszard Lembas. Podczas strajku boh. nocował w domu.
[01:01:40] Podczas pierwszego zatrzymania w domu zrobiono rewizję i zabrano część notatek do doktoratu. Boh. wcześniej przeczytał poradnik dla opozycjonistów i wiedział, jak się zachowywać podczas przesłuchania – esbeckie metody.
[01:04:16] Boh. angażował się w pomoc internowanych, jeździł z żonami uwięzionych do Ośrodka Internowania w Strzebielinku. Sposoby przemycania alkoholu.
[01:06:10] Współpraca z wydawnictwami niezależnymi. Plakaty solidarnościowe – plakat „Rurociąg przyjaźni”. Rozrzucanie ulotek z dachu. Reakcja na wiadomość o śmierci księdza Popiełuszki.
[01:10:25] Boh. nie brał udziału w drukowaniu bibuły, działalność konspiracyjnych drukarni. Kontakty z NZS i KPN – prelekcje, znajomość z Moczulskim. Organizacja konferencji na temat stosunków polsko-niemieckich.
[01:13:55] Wybory 4 czerwca 1989 – zaangażowanie boh., spotkania w kościołach. Relacje opozycji i kościoła w latach 80. Wspomnienie rozmów z biskupem Majdańskim, byłym więźniem obozów koncentracyjnych. Zmiana pokoleniowa między „karnawałem” Solidarności i wyborami 1989. Strajk w porcie szczecińskim w 1988 r.
[01:19:36] Boh. jeździł z wykładami, był prelegentem w katedrze w Gorzowie Wielkopolskim – pytania o oceny Okrągłego Stołu.
[01:22:00] Polskość Ziem Odzyskanych a komunizm. Oficjalna linia podkreślania zasług władz PRL. Rola Polskiego Związku Zachodniego, wspomnienie prezydenta Szczecina Zaremby. Zbiór artefaktów z powojennej historii Szczecina.
more...
less