Walczak Grażyna
Grażyna Walczak (ur. 1937, Pulmo) wychowała się w rodzinie nauczycielskiej, osiadłej na wołyńskiej wsi. Ojciec pomagał miejscowej ludności, zorganizował pierwszą w okolicy spółdzielnię mleczarską. W czasie rzezi wołyńskiej (nacjonaliści ukraińscy podpalili pobliski kościół podczas niedzielnej mszy) rodzinie udało się uciec z pomocą sąsiadów do Tomaszówki. Ojciec działał w AK, był tam komendantem samoobrony. Uciekając przed frontem wschodnim, rodzina przedostała się do Włodawy, następnie znalazła schronienie we dworze w Kulczynie, a po wojnie – w Depułtyczach k. Chełma. Dalsza powojenna tułaczka wiodła przez Warszawę, Biskupice Ołoboczne, Gorzyce Wielkie, Ostrów Wielkopolski. Po maturze Grażyna Walczak studiowała rybołówstwo morskie w olsztyńskiej Wyższej Szkole Rolniczej, po kilku latach zamieszkała z synem w Legnicy. Ostatecznie osiadła we Wrocławiu, gdzie pracowała w Instytucie Komputerowych Systemów Automatyki i Pomiarów przy Elwro. Tam wstąpiła do NSZZ „Solidarność”, była bliską współpracownicą Konrada Morawieckiego. W jej domu odbywały się spotkania działaczy podziemnej „Solidarności” oraz „Solidarności Walczącej”, był także miejscem składu podziemnej prasy i książek. Grażyna Walczak pomagała internowanym i ich rodzinom, dostarczając paczki z Prymasowskiego Komitetu Pomocy Osobom Pozbawionym Wolności. Opiekowała się dziećmi internowanych, m.in. pomogła wywieźć i ukryć córkę Hanny Łukowskiej-Karniej.
more...
less
[00:00:10] Ur. 15 kwietnia 1937 r. w Pulmie, obwód wołyński (dziś Ukraina). Rodzice byli nauczycielami, ojciec kierownikiem szkoły. Założył we wsi spółdzielnię mleczarską, do tej pory mieszkańcy nie znali pieniędzy, handel tylko wymienny. Rodzice pomagali mieszkańcom. Kościół katolicki – w niedzielę, kiedy nacjonaliści ukraińscy zaatakowali Polaków, rodzina boh. nie poszła na mszę. Podpalenie kościoła z ludźmi w środku, roztrzaskanie głowy dziecka, drugie wrzucono w płomienie palącego się kościoła. Ciężarna matka zabitych dzieci (Kozłowska) zalana krwią przeżyła przez przypadek. Wszyscy w kościele spłonęli żywcem [++]. Boh. słyszała te opowieści wiele razy.
[00:04:59] Dół na podwórzu wyłożony kilimami służył za kryjówkę, widok wysokich butów maszerujących żołnierzy. Ruch nacjonalistyczny, mówili o sobie „tutejszy”. Ostrzeżenie rodziców przez przyjaznych sąsiadów o nadchodzącej rzezi, pomoc w ucieczce do Tomaszówki (ok. 30 km, dziś Białoruś). Ojciec należał do Armii Krajowej, został komendantem samoobrony, co wieczór chodził na obchód. Alarmowanie przed nadchodzącymi Ukraińcami poprzez stukanie w szyny kolejowe.
[00:07:58] W 1944 r. na oknie w spodku popiół i kwas solny w butelce do obrony przed Ukraińcami. Co wieczór przez obchodem ojca pożegnanie na wszelki wypadek. Otrzymanie dwóch karabinów od żandarmów niemieckich – ojciec chował je w wyschniętej studni. Decyzja o ucieczce do centrum Polski – przez Bug do Włodawy. W styczniu 1944 r. urodziny siostry, mama z córkami wyjechała, ojciec dołączył po kilku miesiącach.
[00:11:35] Zamieszkanie w opuszczonym, walącym się mieszkaniu. Zbombardowanie przez wycofujących się Niemców mostu łączącego Tomaszówkę z Włodawą, zbombardowanie dzielnicy żydowskiej. Spacer z ojcem po zgliszczach, porzucone hebrajskie książki. Niedaleko Pulmy był obóz Sobibór.
[00:13:33] Przeczekanie przejścia frontu we dworze w Kulczynie, w 1945 r. aktywna działalność NKWD i AK. Nawoływanie do ujawniania się AK. Ojciec się nie ujawnił, zmienił nazwisko (Wołkowski) i wygląd, dostał posadę dyrektora szkoły, przeprowadzka do Depułtycz k. Chełma. Mama tam była nauczycielką. Rozpoznanie ojca w Lublinie, decyzja o ucieczce do Warszawy, mieszkała tam rodzina mamy. Odnalezienie rodziny w Depułtyczach przez wuja. Dzieci z Depułtycz chodziły dwa razy w tygodniu 4 km na katechezę, zatrzymanie przez NKWD, pobicie kolegi, zastraszenie dzieci. [+]
[00:19:59] Kaźnie złapanych ludzi na ławkach w klasach szkoły (ściany we krwi, krzyki). Najmłodsza siostra urodzona w Warszawie. W Depułtyczach mama koleżanki Irenki Jagiełło odwiedzała ojca w więzieniu w Lublinie, w celi woda do kolan.Trudność w utrzymaniu tajemnicy o zmianie nazwiska. [+]
[00:23:04] Początek okupacji radzieckiej w 1939 r., nauczyciele radzieccy – poziom przygotowania, brak kultury. Przemarsz żołnierzy niemieckich w 1941 r. (buty widziane ze schronu na podwórku). Rodzice byli na liście do wywózki, zostali, by szkolić radzieckich nauczycieli. Siostra mamy była nauczycielką, a jej mąż wojskowym – zostali wywiezieni do Archangielska, wrócili z Armią Andersa.
[00:25:28] Zabranie do Warszawy przez wujka w lipcu 1945 r., narodziny najmłodszej siostry. Po kilku tygodniach przeprowadzka do Biskupic Ołobocznych, a w 1948 r. przeniesienie do Gorzyc Wielkopolskich [Wielkich], szkoła rolnicza dla dziewcząt wiejskich przygotowująca do prowadzenia gospodarstw rolnych. Mama była dyrektorką, ojciec inspektorem szkół wiejskich. Boh. chodziła do szkoły w Biskupicach, brak nauczycieli po wojnie. VII klasa w Gorzycach, żeńskie liceum w Ostrowie Wielkopolskim – wysoki poziom nauki, przedwojenni wymagający nauczyciele. Koleżanki córki robotników. Oprócz edukacji kładziono nacisk na wychowanie.
[00:31:10] Indoktrynacja komunistyczna nieobecna na wsiach - w poznańskiem msza na początku roku szkolnego. W Gorzycach kierownik Ulatowski miał gospodarstwo rolne. [+] Bieda, słodzenie melasą, marmolada z buraków. Stopniowa odbudowa życia, wzajemna solidarność. Przeprowadzka rodziny do Ostrowa.
[00:33:46] W 1956 r. wiec w domu kultury, wybór ojca na przewodniczącego rady miasta, odrzucenie przez mieszkańców „przywiezionego w teczce przewodniczącego z nadania partyjnego”. Przeprowadzka do Wrocławia. Matura w Ostrowie w 1954 r. Nieukończone studia na wydziale rybołówstwa morskiego akademii rolniczej w Olsztynie, powrót do Wrocławia. Małe zainteresowanie sprawami politycznymi. Słuchanie Radia Wolna Europa. Powrót do oryginalnego nazwiska w Warszawie, nikt nie wiedział, że ojciec był w AK. Po 1989 r. zadośćuczynienie dla ojca za czas nauczania w czasie wojny.
[00:40:33] W latach 60. urodzenie dziecka, zamieszkanie boh. w Legnicy. W 1968 r. inwazja w Czechosłowacji. W 1970 r. praca we Wrocławiu w instytucie programów Elwro, koleżanka idealistka partyjna nie dowierzała w doniesienia o wydarzeniach grudniowych na Wybrzeżu. Jej mąż pułkownik WP, psycholog, odmówił wykonania rozkazu podczas inwazji w Czechosłowacji, popełnił samobójstwo. [++]
[00:46:24] Reakcja na podwyżki cen 1976 r. – słuchanie zachodnich rozgłośni. W 1978 r. sąsiedzi Bronisława i Jerzy Petryniak przynieśli torbę z wydawnictwami KOR, rozpoczęcie współpracy z opozycją. Poznanie Kornela Morawieckiego, przynosił nielegalną prasę warszawską. Przynoszenie prasy do instytutu, wyjazdy do „Kornelówki” (m.in. bracia Oziewicz).
[00:54:00] Kazimierz Suszyński przywoził paczki z pojedynczymi stronami, składanie prasy i książek w domu boh., pomagał syn z kolegami – przez kilka dni. System dystrybucji i sprzedaży prasy, kradzieże papieru z zakładów pracy, „organizowanie papieru”. Koleżanka Milena Waśkiewicz, kuzynka z osiedla „Manhattan”, Walczak, Stalczak, Zuzanna Olechnowicz, Bronisława Pogorzelska – udostępniała mieszkanie Morawieckiemu. [+]
[01:00:25] Strajki sierpniowe 1980 r. Komórka „S” w instytucie, pokątne konspirowanie, dyskusje. Żywność na kartki, kolejki w sklepach, pomaganie sobie nawzajem. [+] Przewodniczący „S” Juliusz Sokołowski.
[01:04:55] Boh. pełniła w „S” funkcję kulturalno-oświatową, organizowała bilety do teatrów. Anna Tabor, Marek Szkudlarek, Kopystyński, Markiewicz Jerzy. Potem zaangażowanie boh. w działalność Solidarności Walczącej.
[01:09:50] Przemawianie na wiecach Anny Tabor. Nie wszyscy zeszli do podziemia. Zaangażowanie w SW. Ukrywanie się Kornela Morawieckiego od 13 grudnia 1981. O 4 rano 13 grudnia wiadomość z wojskowego przecieku o wprowadzeniu stanu wojennego. Poinformowanie zaprzyjaźnionych osób. Ukrywanie materiałów.
[01:14:30] Wielu internowanych z „grupy Kornela”. Zbigniew Oziewicz rozdawał ulotki na dworcu wprost ze swojej teczki, został internowany jako ostatni. Trudne warunki finansowe. Współpraca z komitetem pomocy internowanym – przewożenie z synem paczek z żywnością, Pola [Apolonia Stawarz?]. [+]
[01:17:27] Żona Morawieckiego Jadwiga przychodziła po paczki sama, ukrywający się Kornel otrzymywał 2 paczki: dla siebie i dla goszczącej go rodziny. Otrzymywała też Hanna, Jan Pawłowski, dwie rodziny Oziewiczów – w sumie osiem lub więcej toreb. W domu boh. wisiały zdjęcia opozycjonistów (Frasyniuk, Wałęsa, JPII), Zbigniew Oziewicz przyprowadzał zagranicznych profesorów i pokazywał te galerię jako „typową dla każdego polskiego domu”. „Ciągle robiłam herbatę”, syn uczył się w słuchawkach na uszach. Jan Pawłowski przynosił ubeckie nasłuchy. Zagrożenie rewizją, w domu boh. byli: Zbigniew Oziewicz, Jerzy Przystawa, Kazimierz Hellebrandt, Zofia Maciejewska – wyprowadzeni przez podwórze, następnego dnia rewizja u sąsiadów Jankowskich.
[01:23:51] „Konspiracja” w domu boh. trwała do 1989 r., najczęściej bywały Hanna Łukowska-Karniej, Milena Waśkiewicz, kuzynki Elżbieta Walczak, Maria Walczak, Morawiecka Jadwiga, Morawiecka Anna
[01:26:05] Syn boh. wyjechał do Norwegii w 1987 r. – zaszyfrowane polecenia od SW w notesiku. Boh. opiekowała się dziećmi zatrzymanych koleżanek. [+]
[01:28:23] Najmłodsza córka Hanny Karniej Wiga zabrana z domu, wywieziona z Wrocławia na Popowice, potem do Zielonej Góry w tajemnicy przed SB. Rewizje w domu Hanny Karniej pod jej nieobecność
zastraszanie dzieci.
[01:30:51] Boh. poszła na wybory 1989 r. Potępienie Okrągłego stołu przez Kornela Morawieckiego. Boh. zawiedziona postawą czołowych opozycjonistów (Mazowiecki). Manipulacje Michnika, promował w Paryżu książkę Jaruzelskiego.
[01:33:40] Wyjazd działaczy SW za granicę. Morawiecki wrócił przez zieloną granicę na fałszywym paszporcie. Syn boh. działał w Komitecie Obywatelskim, woził Rafała Dutkiewicza na spotkanie zieloną wołgą. „Później było rozczarowanie za rozczarowaniem”.
[01:38:30] Spotkania w mieszkaniu Elżbiety Walczak, Andrzej Zarach.
more...
less