Pietrzak Janina cz. 1
Janina Pietrzak z d. Zaskowska (ur. 1935, Augustów), emerytowana nauczycielka języka polskiego, regionalistka Augustowa i okolic. W czasie II wojny światowej była świadkiem okupacji sowieckiej i niemieckiej, a potem – Obławy Augustowskiej. Po wojnie ukończyła szkołę podstawową, przez dwa lata uczyła się w Liceum Ogólnokształcącym, a następnie przeniosła się do Liceum Pedagogicznego (przeniesione w 1950 r. z Suwałk do Augustowa). Po maturze otrzymała nakaz pracy, ale chciała studiować i pojechała do ówczesnego ministra oświaty Witolda Jarosińskiego z prośbą o umożliwienie jej studiów. W 1954 r. rozpoczęła studia polonistyczne w Państwowej Wyższej Szkole Pedagogicznej w Warszawie, która następnie została wchłonięta przez Uniwersytet Warszawski. W 1958 roku uzyskała tytuł magistra polonistyki na UW. Rozpoczęła pracę w Warszawie, jednak dzięki wstawiennictwu byłego wojewody białostockiego Stefana Dybowskiego wróciła do Augustowa i została nauczycielką w Liceum Pedagogicznym, którego była absolwentką. Od 1967 r. uczyła w Technikum Budowlano-Elektrycznym w Augustowie. Przeszła na emeryturę w 1987 roku, ale jeszcze przez dziesięć lat pracowała w różnych augustowskich szkołach na zastępstwie. W okresie PRL brała udział w spotkaniach z historykiem prof. Tomaszem Strzemboszem, który badał dzieje antysowieckiej partyzantki w północno-wschodniej Polsce, zajmował się także Obławą Augustowską. Obecnie zaangażowała się w projekt „Na drogach wojny”, w ramach którego zbiera relacje mieszkańców ziemi augustowskiej z czasów II wojny światowej.
more...
less
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonej w 1935 r. w Augustowie.
[00:00:26] Przedstawienie rodziców: Zofii i Józefa. Matka ukończyła szkołę rolniczą, rodzice prowadzili gospodarstwo rolne. Historia i tradycje rodzinne. Podczas studiów boh. była świadkiem wydarzeń 1956 roku. Przez wiele lat współpracowała z prof. Tomaszem Strzemboszem – jego podejście do historii, rozmowy ze świadkami. Pomoc Wandy Zawistowskiej. Wpływ boh. na uczniów i ich rodziców. Sylwetka prof. Strzembosza – spotkanie z enkawudzistą.
[00:08:08] Rodzice koleżanki, państwo Rutkowscy, zamieszkali w Augustowie po 1920 r. Wincenty Rutkowski był kolejarzem, jego syn Stefan ukończył seminarium nauczycielskie. Podczas okupacji obydwaj działali w Armii Krajowej. Stefan został aresztowany w styczniu 1945, ale uciekł z transportu i wyjechał na Ziemie Odzyskane. W dwóch domach przy ulicy Partyzantów przetrzymywano osoby zatrzymane podczas obławy, w domu Rutkowskich kwaterował lejtnant z ordynansem. Aresztowanego Wincentego Rutkowskiego umieszczono w domu Dowgierta – rozmowa z lejtnantem. Uwolnienie Rutkowskiego. [+]
[00:12:28] Po wyzwoleniu w domu sąsiadki Zofii Dyczewskiej spotkała się młodzież, w tym dwaj krewni boh.: Edward i Władysław Zaskowscy. Zyskowskim udało się wrócić do domu, pozostałych uczestników spotkania zatrzymano i stali się ofiarami obławy.
[00:14:42] Borowski wrócił z kolegą Romanowskim z obozu w Stutthofie do Augustowa. Uczestnikiem spotkania w domu Romanowskich był Jan Szostak. Borowski został aresztowany i przesłuchiwano go w Domu Turka. Okoliczności jego uwolnienia po wstawiennictwie Szostaka.
[00:18:13] Amnestia w w 1947 r. – boh. szła do apteki, gdy zobaczyła „dziwnych” żołnierzy, którzy śpiewali „Czerwone maki na Monte Cassino” – msza polowa odprawiona przez księdza Chojnowskiego. Rozbrojenie oddziału przez milicję.
[00:20:04] Rosjanie dziwili się, że w Augustowie nie ma więzienia. Zatrzymanych przetrzymywano w Domu Turka. Podczas okupacji niemieckiej gestapo miało siedzibę w szkole przy ul. Młyńskiej. Boh., chodząc na pocztę z paczkami dla ciotek więzionych w Ravensbrück, mijała budynek zajęty przez gestapo – pytania więźniów. W Domu Turka mieścił się hotel dla żołnierzy Wehrmachtu. Kuzynka, która uciekła w Grodnie z transportu deportacyjnego, została zatrudniona przez Niemców w hotelu jako sprzątaczka. Czasem boh. nosiła jej jedzenie do pracy. [+]
[00:24:45] Udogodnienia w Domu Turka, kanalizacja w Augustowie.
[00:26:12] W hotelu pracowała kuzynka Marta Szczęsnowiczówna – ucieczka w Grodnie podczas deportacji. Brat Karol Szczęsnowicz był na zesłaniu, potem wstąpił do Armii Berlinga i walczył pod Lenino, zginął w grudniu 1944 r. [+]
[00:28:46] Okupacja sowiecka w Augustowie – pradziadek nie chciał głosować, ale przywieziono mu urnę wyborczą do domu. Rodzinę Szczęsnowiczów wywieziono 10 lutego 1940 r. 22 czerwca 1941 r. w więzieniu na terenie Zarządu Wodnego Rosjanie zamordowali więźniów. Kolegą ojca był Mikołaj Jackow, który podczas okupacji chronił rodzinę Zaskowskich przed wywózką.
[00:33:12] Działalność nauczyciela Antoniego Karpa podczas okupacji niemieckiej. Walki w lipcu 1944 r. – ukrywanie się w okopie, ofiary wśród mieszkańców miasta. Donosicielstwo podczas okupacji. Wyzwolenie w styczniu 1945, w lipcu rozpoczęły się aresztowania w ramach obławy.
[00:39:00] Podczas okupacji w mieście działało tajne nauczanie. Boh. chodziła na lekcje do domu ciotki, która była nauczycielką. Nauczycielka Marta Dyczewska uczyła w maglu. Boh. ukończyła podczas okupacji trzy klasy, po wojnie rozpoczęła naukę w IV klasie, potem ukończyła Liceum Pedagogiczne i w 1954 r. rozpoczęła studia.
[00:43:57] Żydzi w Augustowie: właściciel Domu Turka, Rechtman, został deportowany, ale udało mu się przeżyć zesłanie. Rodzina Babkowskich ze wsi Strękowizna uratowała żydowską dziewczynkę. Rechtmana wywieziono razem z Romualdem Jurkiewiczem, który zmarł w Taszkiencie. Spotkanie boh. z Rechtmanem, który przyjechał do Babkowskich – pomoc ojcu boh.
[00:50:10] Wspomnienie Niemca, którzy przychodził i bił psa. Ewakuacja rodziny podczas walk jesienią 1944 r. – wędrówka do wsi Biernatki, gdzie było wielu uchodźców. Siostra księdza Szkiłądzia, położna, zorganizowała szpitalik dla kobiet. Przyjazd czerwonoarmistów do wsi. Zaminowanie okolicy przez Niemców – śmierć sąsiada. Powrót do Augustowa w styczniu 1945. Miny w lasach. [+]
[00:55:23] Ojciec wszedł do Rady Miejskiej. Początki po wojnie – przyjazdy repatriantów, atmosfera w szkole. Boh. w imieniu uczniów dziękowała burmistrzowi za opał dla szkoły – wspomnienie więźniów, których przetrzymywano w budynku podczas okupacji. W klasie było wiele dzieci z domu dziecka, przyjazd sierot z Grodna.
[00:59:02] Jedna z sąsiadek uciekając z dziećmi przed frontem doszła w okolice Berlina i tam zmarła. Jej dziećmi zaopiekowali się Niemcy – w latach 50. córki odnalazł ojciec, który zabrał je do Polski. Po latach najmłodsza wróciła do swojej niemieckiej Mutti.
[01:01:40] Ojciec nie należał do konspiracji, chociaż pomagał akowcom – wpływ matki na jego decyzje. Przed wojną ojciec należał do krakusów przy 1 Pułku Ułanów Krechowieckich. Sowieci zabrali konie i dali ojcu starego, którego nazwano Stalin – reakcja sąsiadów na śmierć konia. Ciotki Szczęsnowiczówna, Dowgiertowa i Kulbacka trafiły do obozu w Ravensbrück jako zakładniczki.
[01:05:15] Boh. dostała nakaz pracy w Szkole Ćwiczeń – spotkanie z Ministrem Oświaty Jarosińskim, starania u uchylenie nakazu pracy. Boh. rozpoczęła studia i już w październiku była przesłuchiwana w Pałacu Mostowskich – pytania o Antoniego Karpa. Ojciec koleżanki Elki Mikuś, Teodor Mikuś, był ubekiem – jego rola w sprawie. Po studiach boh. chciała wrócić do Augustowa – pomoc prof. Stefana Dybowskiego.
[01:11:38] Boh. mieszkała w akademiku przy ul. Madalińskiego – warunki bytowe. Historia brata babci, lekarza, który przeżył oblężenie Grodna w 1939 r. Jego córka mieszkała w Warszawie i pomagała boh. W 1956 r. boh. była świadkiem manifestacji w Warszawie. Zmiany po 1956 roku, rola Władysława Gomułki. Postawa nauczycielki historii Romualdy Łukaszewicz. Wspomnienie nauczycielki matematyki.
[01:20:26] Znajomość z prof. Tomaszem Strzemboszem – badania dokumentów dotyczących żołnierzy Andersa, zainteresowanie Ziemią Augustowską, spotkania ze świadkami. Rodzina Strzemboszów pochodziła z Żytomierza – przeprowadzka do Warszawy. Boh. przez lata organizowała pobyty profesora na Augustowszczyźnie. Żona profesora, Maryla z d. Dawidowska, była siostrą Alka Dawidowskiego.
[01:27:42] Boh. znała ludzi, którzy stracili bliskich w obławie, np. listonosza pana Olechnowicza, który szukał wiadomości o synu. Wywożenie więźniów – przypuszczalne miejsce pochówki koło wsi Kopciowo (obecnie na Białorusi). Zaangażowanie Memoriału w dociekanie prawdy o obławie. Ojciec Janusza Michałowskiego po ucieczce z łagru przyszedł pieszo do Augustowa wiosną 1945 r., ktoś na niego doniósł i Michałowski został zamordowany przez UB.
[01:32:42] Wspomnienie gen. Nikodema Sulika oraz kapelana 5 Kresowej Dywizji Piechoty, który po wojnie osiadł w Monkiniach. Boh. spisywała relacje Sybiraków, które potem były publikowane w piśmie „Sybirak” – losy zesłańców. Zawartość teczki „Na drogach wojny”.
[01:37:50] W 1939 r. oficerowie NKWD zajęli wille na obrzeżach Augustowa. Jeden z nich zamieszkał u rodziny Szymańskich i pomagał jej. Oficer zdołał uciec przed napaścią Niemiec na ZSRR. Stanisław Szymański został zabrany przez Niemców do budowy bunkrów koło Kowna – okoliczności spotkania ze znajomym lejtnantem.
more...
less