Filipski Henryk Jerzy
Henryk Jerzy Filipski (ur. 1920, Warszawa, zm. 2021, Nadarzyn) pochodził z zamożnej rodziny. Przed wojną jego ojciec miał duży zakład krawiecki, a Henryk brał udział w akcjach antyżydowskich. Podczas okupacji niemieckiej działał w Narodowych Siłach Zbrojnych, uczestniczył m.in. w ratowaniu „Dzieci Zamojszczyzny” – po zatrzymaniu uciekł z aresztu, ukrywał się. Ranny podczas powstania warszawskiego, po powstaniu wywieziony na roboty przymusowe do Niemiec. Nagranie zostało przerwane w trosce o zdrowie pana Henryka. Nie zostało dokończone. Henryk Jerzy Filipski zmarł 25 września 2021 w Nadarzynie.
more...
less
[00:00:00] Boh. urodził się w 1920 r. w Warszawie na ul. Karowej. Rodzina mieszkała przy ul. Szkolnej 1.
[00:02:00] Ojciec boh. był cenionym krawcem „spodniarzem”, szył bryczesy, również dla oficerów. Zatrudniał 30-40 osób. Przedwojenny etos oficera, elegancja. Specjalne prawa dla oficerów, adiutanta od sprawunków.
[00:06:00] Dobra sytuacja materialna rodziny, willa w Aleksandrowie pod Radzyminem. Szewcy i krawcy zamożni - na Powązkach mają piękne grobowce.
[00:08:00] Działka w Aleksandrowie miała 7 tys. metrów kwadratowych. Chłopi koczujący pod ambasadą amerykańską przy ul. Szkolnej 2, starający się o wyjazd do Stanów Zjednoczonych. Matka gotowała im zupę.
[00:10:00] Fundacja matki, gotowanie biedocie przed ambasadą. Dolar przysłany z Ameryki jako prezent. Piosenka o ówczesnej biedzie na wsi. Przed 1939 r. boh. chodzi do szkoły ewangelickiej Mikołaja Reja przy ul. Kredytowej 2/4, chodzi tam wielu katolików. Teksty piosenek uczniowskich („Polak-katolik nasrał na stolik”).
[00:14:00] Do szkoły przychodził pop, pastor ewangelicki i ksiądz katolicki. Młodsza siostra Halina.
[00:16:00] Wybuch wojny, wrzesień 1939. Prezydent Stefan Starzyński zażądał, żeby oznakować flagami szpitale, aby ich nie bombardowano. Gdy lotnicy niemieccy specjalnie celowali w te obiekty, prezydent nakazał zdjąć flagi z dachów.
[00:18:00] Przekonanie, że samoloty nad Warszawą są brytyjskie. Bombardowania niemieckie, bomby zapalające. Boh. nie poszedł do wojska.
[00:20:00] Placki dla żołnierzy z batalii przeciwlotniczej, boh. pomagał przy amunicji. Nie dostał powołania do wojska, jedynie kartkę wzywającą do flagowania dachów szpitali.
[00:22:00] Chaos z początku wojny, brak koordynacji, buta i wiara w ochronę sojuszników.
[00:24:00] Matura w 1939 r. Naloty i bombardowania niemieckie. Wyjazd matki do Aleksandrowa, ojciec pilnował magazynu w Warszawie. Mieszkanie zbombardowane. W Aleksandrowie zobaczyli pierwszych Niemców.
[00:28:00] Dysproporcje w wyposażeniu polskiej i niemieckiej armii. Niemcy mieli zegarki, portmonetki, rozdawali chleb, robili zdjęcia. Stosunek do mieszkańców.
[00:32:00] Niechęć Polaków wobec Niemców. Boh. z rodziną mieszkał przy ulicy Wielkiej 13, gdzie obecnie stoi Pałac Kultury i Nauki. Okna mieszkania wychodziły na getto. Wzdłuż ulicy Bagno stał mur trzymetrowej wysokości, pod murem były otwory, którymi szmuglowano rzeczy do getta i dzieci.
[00:34:00] Przeprowadzka na ul. Zielną. Dzieci przychodzące z getta, karmione przez matkę boh. Śmierć dziecka złapanego przez żydowskiego policjanta, zabitego przez Niemca – obserwowana z okna przez rodzinę boh. Wymiana poglądów boh. z muzeum żydowskim. Przeprowadzki rodziny.
[00:42:00] Ojciec szył ubrania dla Niemców w magazynie niemieckim. Niemieckie bryczesy miały inny fason niż polskie. Rodzina dostała „żelazne papiery”, bo pracowała dla okupanta. Boh. schwytany na ul. Skaryszewskiej i aresztowany mimo „żelaznych papierów”. Obóz na Skaryszewskiej, dużo ludzi chciało dobrowolnie jechać na roboty do Niemiec, bo tam było bezpieczniej i dawano jedzenie.
[00:44:00] Możliwość wyboru landu do pracy. Kolega boh. - ochotnik pracujący u gospodarza przy krowach, kradł krowy i sprzedawał pod Falenicą Żydom.
[00:46:00] Dzieci z Zamojszczyzny wywożone przez Dworzec Wschodni. Polskie organizacje starały się jak najwięcej tych dzieci uratować. „Kupowanie” dzieci – boh. załatwiał transakcje z kolejarzami, którzy za pierścionek czy wódkę wyprowadzali dzieci z wagonów. Podczas takiej akcji zatrzymano boh.
[00:50:00] Areszt na 4 piętrze szkoły przy ul. Skaryszewskiej. Dzieje wyprowadzanych z pociągu dzieci, adopcja przez polskie i niemieckie rodziny, wyrabianie metryk przez kancelarie kościelne. Na Skaryszewskiej obsługa ukraińska. Plan ucieczki.
[00:58:00] Polska policja granatowa. Rozmowa ze starszym policjantem. Rady młodego policjanta pomagające boh. w ucieczce. Przekupienie policjanta złotym sygnetem, ucieczka.
[01:02:00] Skręcenie nogi podczas ucieczki, plecy pocięte drutem kolczastym.
[01:04:00] Kryjówka u rodziny na Grochowie. Bogaty wujek bał się pomóc, pomoc kolejarza, krwawiące plecy.
[01:08:00] Wydostanie się na ul. Zamojską, pomoc rodziny, ubrania. Ucieczka przed policjantem. Wuj na Marszałkowskiej, bał się przenocować boh.
[01:14:00] Pomoc szewca z ul. Nowogrodzkiej. Ataki kaszlu, syrop. Schronienie u szewca przez miesiąc, nowy dowód. Pomoc kolegów ze Stronnictwa Narodowego, do którego należał boh. Oficer boh. nazywał się Henryk Sienkiewicz, funkcja: karabiniarz.
[01:18:00] Do szewca przychodziła kucharka, która z Niemcem szmuglowała papierosy. Boh. brał od niej papierosy i sprzedawał, dobrze zarabiał.
[01:20:00] Rodzina szewca – państwo Ryczanowscy. Początek konspiracji boh. Przedwojenna działalność w Stronnictwie Narodowym: bojkot sklepów żydowskich, mundur, bicie Żydów pod uniwersytetem. Na pogrzebie Romana Dmowskiego boh. niósł sztandar SN.
[01:24:00] [Podczas wojny] Powstanie Narodowych Sił Zbrojnych. Koledzy z organizacji: Bolesław i Jerzy Napiórkowscy, syn dozorcy Kazik (Czesiek), Jurkowi w powstaniu urwało obie nogi.
[01:26:00] Janek Kwaśnik z kieleckiego, pracował w magazynach porcelany z Ćmielowa.
[01:28:00] Podczas powstania boh. pełnił wartę na budynku poczty przy ul. Żelaznej. Podłużne pieczątki „Tylko dla Niemców” przybijane na podbrzuszu dziewczynom, które prowadzały się z Niemcami.
[01:30:00] Akcje „małego sabotażu” podczas okupacji: rozwieszanie plakatów i ulotek, nalepki „pracuj powoli” ze znakiem żółwia, akcje dezinformacyjne.
[01:32:00] Boh. został złapany podczas plakatowania na Krakowskim Przedmieściu. Rewizja na komisariacie, polski policjant granatowy pomógł ukryć plakaty, wypuszczenie na wolność.
[01:36:00] Ratowanie życia dzięki prostytutkom - mogły wyciągać ludzi z Pawiaka, przekupywały Niemców. Cichociemni, łącznicy, przywozili w pasach 20-dolarówki, za nie po znajomości można było wykupywać ludzi.
[01:38:00] Boh. pracował w państwowej pracowni ceramicznej w okolicach ul. Piotrkowskiej. W centrali ceramicznej boh. prowadzi sklep wzorcowy na ul. Bagno. Zwolnienie z pracy przez kadrową-prostytutkę. Spółka z Janem Kwaśnikiem. Bracia Jabłkowscy, Łakomscy, magazyny.
[01:42:00] Boh. zajmował się dystrybucją ceramiki i kryształów. Sprzedawanie towarów „na lewo”, zaradność warszawiaków podczas okupacji.
[01:44:00] Boh. z rodziną mieszkał na 2 piętrze, a w zbombardowanej częściowo oficynie prowadził bimbrownię. Produkcja 50 litrów spirytusu dziennie, wytwarzanie wódki z drobinami złota i na czekoladzie.
[01:46:00] Ochrona AK, bo 80-90 % produkcji przeznaczali na kupno broni. U ojca boh. pracował Żyd, w tajnej drukarni NSZ również.
[01:48:00] W NSZ nienawidzili Żydów, ale nie wydawali ich Niemcom. Prostytutki też były członkami AK, walczyły z Niemcami.
[01:50:00] Postać „Inki”. Produkcję bimbru zapoczątkował inżynier chemik z ul. Ząbkowskiej. Spirytus był akcyzowany, ale nie cały, stemple nie na każdej butelce. Produkcja spirytusu, oryginalne nalepki, współpraca z kontrolerami.
[01:54:00] Zdobywanie broni. Na dworcu u zbiegu Al. Jerozolimskich i ul. Marszałkowskiej przyjezdni Niemcy sprzedawali zdobyczną broń. Cena za Parablellum: 500-1000 zł. Najlepiej targowali się chłopcy, którzy sprzedawali kamienie do zapalniczek.
[01:56:00] Dużo pepesz po wojsku rosyjskim. Przechowywanie broni, podnoszony parapet na balkonie. Broń od 15-letniej łączniczki, ukryta w koszyku na zakupy.
[02:00:00] Mundek Michniewski postrzelony z ogrodu Saskiego, wyniesiony przez boh. pod silnym ostrzałem.
[02:02:00] Zranienie boh. podczas powstania, przeniesiony przez kolegów do rodziców, do piwnicy. Bomba bez zapalnika w piwnicy. Wujostwo z ul. Marszałkowskiej z dwiema córkami (Magda i Marysia) i dwoma synami (Jurek i Bolek Napiórkowscy). Podczas powstania bracia Napiórkowscy byli na ul. Królewskiej, a ich siostry w domu na Marszałkowskiej. Wybuch bomby z działa kolejowego – zburzenie oficyny, śmierć obu sióstr Napiórkowskich. Pomieszanie zmysłów ich matki. [++]
[02:08:00] Powstanie w getcie, widok Żydów skaczących z okien. Kolega Edmund Michniewski pracował w straży ogniowej, jeździł do getta gasić pożary. Rodzina boh. na ul. Wielkiej 13 obserwowała sytuację w getcie z domu. Otoczenie getta przez policjantów, strzelanie przez Litwinów do Żydów „jak do kaczek”. [++]
[02:10:00] Sceny z powstania w getcie. Policja granatowa, wojsko litewskie w służbie niemieckiej. Stosunek Stronnictwa Narodowego do spraw getta.
[02:12:00] Mundek Michniewski pomagał Żydom wbrew zakazom Stronnictwa Narodowego. Woził żywność, wywoził ludzi z getta. Żydzi w oddziale boh., ich koledzy i sąsiedzi, nie wydawano ich. Część była uratowana z getta. [+]
[02:14:00] Opinia boh. nt. Żydów i Polaków.
[02:16:00] Wybuch powstania warszawskiego. Stronnictwo Narodowe nie wiedziało o wybuchu powstania. Boh. miał dziewczynę, której ciocia mieszkała na pl. Krasińskich, była siostrą komisarza policji z ul. Śliskiej, pracowała na Lesznie w szpitalu niemieckim. Boh. wynajmował dla niej mieszkanie.
[02:18:00] Dziewczyna nazywała się Aldona [Marcelewicz], jej matka była żoną oficera, pięć sióstr. Wieszanie ludzi na balkonach na Lesznie.
[02:20:00] Wynoszenie przez Aldonę masła ze szpitala. Atmosfera na mieście 1 sierpnia 1944. Przenoszenie broni: dużo wojska, mało broni.
[02:22:00] Zrzuty angielskie, opis. Rosjanie zrzucali broń i żywność kukuruźnikiem, w drewnianych skrzyniach – zniszczone puszki z tuszonką, powyginane karabiny. Wg. boh. zrzuty robiono po to, żeby zrobić zdjęcia. Broń zrzucana tak, by do niczego już nie służyła. [+]
[02:26:00] 1 sierpnia, przyjazd boh. z Aleksandrowa. Rower, podróż z Radzymina do Aleksandrowa. Rodzina Kornackich, dozorca z pięciorgiem dzieci, obowiązki dozorcy. Lokalizacja domu boh.
[02:28:00] Jazda konna. Społeczna działalność matki, kuchnia dla bezrobotnych. Kolonie dla dzieci na Wierzbnie, zajęcia letnie, lunapark na Pradze.
[02:30:00] Głód w Polsce.
[02:32:00] Powstanie warszawskie, ojciec w podeszłym wieku, decyzja o opuszczeniu miasta. Droga z domu. Na ul. Pankiewicza spotkali rodzinę z rannym w wózku śmieciarskim. Zabicie całej rodziny przez Niemców, cynizm zabójców. [++] Na ulicach plamy po rozjechanych czołgami ludziach. Po drodze drewniane beczki z sodą kaustyczną i drewniane szufle.
[02:38:00] Sypanie sody na trupy. Soda rozpuściła buty. [+] Na półboso dochodzą do Dworca Zachodniego, załadunek do pociągu jadącego do Dulagu w Ursusie [Pruszkowie]. Spotkanie współcześnie z osobami, które też przeszły Dulag.
more...
less