Tyszler Jan cz. 2
Jan Tyszler (ur. 1933, Wieluń) – 1 września 1939 roku był świadkiem bombardowania rodzinnego Wielunia przez Luftwaffe. Od 1945 roku mieszkał w Kłodzku, gdzie w 1950 roku ukończył gimnazjum. W latach 1950-1952 uczęszczał do Państwowego Liceum Sztuk Plastycznych w Krakowie. W latach 1952-1958 studiował na wydziale grafiki Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, w roku 1963 ukończył wydział operatorski PWSTiF w Łodzi. W tym samym roku podjął pracę w Telewizji Polskiej jako realizator światła oraz okazjonalnie operator obrazu. Autor światła do programów telewizyjnych, festiwali w Opolu, Sopocie, Kołobrzegu, Teatrów Telewizji i widowisk artystycznych. Współtwórca Studia 2 Mariusza Waltera. W latach 1980-1990 starszy wykładowca na Wydziale Realizacji Telewizyjnej Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Inicjator powstania i członek zarządu Związku Zawodowego Pracowników Twórczych TVP S.A „Wizja”. W latach 1975-1981 dziennikarz i fotoreporter miesięcznika „Magazyn Rodzinny”. Od 2006 roku na emeryturze. Współpracuje z TVP i zajmuje się malarstwem, malując pejzaże oraz portrety. W 2015 roku ukazała się jego książka „Wieluń i pamięć”.
więcej...
mniej
[00:00:07] Pogoda we wrześniu 1939. Wycofywanie się polskich jednostek z Warszawy w kierunku Otwocka – boh. z grupą dzieciaków i kuzynem Józkiem Kuśmierkiem dawali żołnierzom wodę i pomidory. Polskich jeńców przetrzymywano na łące nad rzeką, w domu gotowano dla nich jedzenie. Wspomnienie widzianego z oddali kościoła, z którego wieży Hitler mógł oglądać przedpola Warszawy.
[00:07:20] Do gospodarstwa przyszła ranna klacz, której boh. dawał wodę – reakcja, gdy koń padł. Pewnego dnia samolot zrzucił ulotki adresowane do polskich żołnierzy, w których pisano o wkroczeniu Armii Czerwonej. W rowie stał porzucony samochód osobowy „Opel”, ze śladami ostrzelania – odkręcenie niklowanego logo, którym boh. się bawił.
[00:12:53] Polskich jeńców trzymano w zagrodzie dla bydła. Zachowanie niemieckich żołnierzy. Anegdota z czasów wojny secesyjnej – skutki odnalezienia kwitu za zarekwirowany płot.
[00:18:18] Przyjazd do Warszawy – przejście przez miasto z dworca autobusowego. Rodzina zatrzymała się u ciotki mieszkającej przy ul. Miodowej – powód przeniesienia się do gospodarstwa przy Wale Miedzeszyńskim.
[00:24:00] Boh. jako świadek historii. Warunki życia przed wojną, bieda – żebracy przychodzący do domu. Bezrobocie, sąsiad dziadka chodził pieszo do pracy na budowach w Warszawie. Boh. miał buty, ale chciał biegać boso tak jak inne dzieci. Powszechność kalek i chorych – poziom higieny.
[00:29:42] Boh. jest jednym z ostatnich świadków bombardowania Wielunia. Uciekając z mieszkania zabrał klatkę z kanarkiem, którym potem zaopiekował się wuj. Ucieczka rodziny z miasta po pierwszym nalocie Luftwaffe – przejście przez zniszczone ulice. Ojciec pomagał ludziom wychodzić z piwnicy. Smród palących się pierzyn i odgłosy pożarów. [+]
[00:36:54] Po powrocie do miasta boh. widział zniszczony szpital. Wspomnienie wystąpienia w Ambasadzie Polskiej w Berlinie, gdzie boh. mówił o bombardowaniu szpitala. Film dokumentalny „Atak Hitlera na Polskę”. Spotkanie w ambasadzie z niemieckim lotnikiem, który robił zdjęcia miasta dwa dni po nalotach. Niemiecka propaganda i skutki nalotów dywanowych na niemieckie miasta pod koniec wojny.
[00:42:10] Rodzina spotkała się w młynie dziadków, niedaleko leżała bomba, która nie wybuchła – śmierć Stasia Wolińskiego, który przy niej majstrował. Ojciec chłopaka, Józef Woliński, został w czasie okupacji świadkiem Jehowy. Leje po bombach w pobliskim lesie. Powrót do Wielunia rowerem razem ze stryjem Leonem.
[00:47:00] Boh. wrócił do domu w październiku [1939] – brak szyb w oknach. Niemieckie korzenie rodziny ze strony ojca, który nie chciał podpisać volkslisty. Przy usuwaniu gruzowisk pracowali Żydzi. Dwaj czeladnicy ojca byli Żydami – starania o ich powrót do pracy w warsztacie.
[00:52:00] Kamienicę zajęli Niemcy i rodzinę wysiedlono do domu po Żydach, którzy trafili do getta. Polacy dostawali kartki na żywność. Niemcy mogli kupić lepsze produkty, ojciec czasem dostawał od nich kartki i kupował pomarańcze albo kasztany.
[00:54:53] Akcja pomocy polskim jeńcom wojennym – wysyłanie paczek trzem jeńcom. Jeden z mężczyzn zgłosił się do pracy w niemieckim przemyśle, drugi z jeńców zmarł, a z trzecim, nauczycielem Józefem Latosińskim, utrzymywano kontakt do końca wojny. Suszenie kiełbasy do paczek. Dopisek na jednej z kartek. Włączenie się USA do wojny, bombardowania niemieckich miast. Polscy jeńcy zaczęli dostawać paczki z Czerwonego Krzyża – paczki z obozu od Latosińskiego, w którym były figi dla kanarka Maciusia. Po wojnie Józef Latosiński nie dał znaku życia. [+]
[01:05:11] Zakłady pracy w Wieluniu, przed wojną ojciec współpracował z garbarnią Żyda, Wolmana. Sytuacja przedsiębiorców w czasie okupacji – niemiecki nadzór. Ojciec zmarł na wylew w czerwcu 1942 r. Tydzień później Żydów zgromadzono w obozie przejściowym, stąd wywożono ich do getta w Łodzi.
[01:08:28] Wieluń był włączony do Rzeszy – germanizacja, godziny, w których Polacy mogli robić zakupy. Sytuacja Żydów na początku okupacji. Powód, dla którego esesman bił Żyda idącego rynsztokiem. Boh. pomógł Żydowi wstać i odprowadził go do bramy. Scena została wykorzystana w filmie Polańskiego „Pianista”. [+]
[01:16:44] Pewnego dnia, gdy matka smażyła pączki, do domu przyszło dwóch niemieckich policjantów, którzy zwrócili uwagę, że okno nie jest dobrze zasłonięte. [+]
[01:21:10] Po śmierci ojca wywieziono Żydów z Wielunia i okolic, wcześniej zgromadzono ich w obozie przejściowym – warunki higieniczne. Boh. widział przyjazd ciężarówki z Żydami – bicie ludzi przez strażników. [+]
[01:25:05] Boh. chodził do niemieckiej szkoły – przybory szkolne. Boh. zaplamił elementarz i jeden z kolegów, Polak, doniósł na niego nauczycielce – wymierzona kara.
[01:33:30] Po rozlaniu ślepej kiszki boh. trafił do szpitala dla Polaków. Powody pobicia boh. przez pielęgniarkę, Niemkę. Pomoc zakonnicy szarytki. Operację przeprowadził chirurg, doktor Patryn – rozmyślania boh. przed zabiegiem. [+]
[01:40:30] Po śmierci ojca zakład został przejęty przez Niemców. Matka z dziećmi wyjechała do rodziny na wieś. Antoni Janik, dawny ułan, podpisał volkslistę i prowadził sklep w Wieluniu, częścią jego towaru matka handlowała na wsi. Matka zarejestrowała się w gminie jako pracownica w gospodarstwie Wolińskich – pomoc w pracach polowych, żniwach i wykopkach. Żywność na kartki. W okolicy nie było wysiedleń ani oddziałów partyzanckich.
[01:48:20] Sąsiadami w Wieluniu byli Żydzi, państwo Süsholdowie z dwoma synami: Szulemem i Meierem. Pan Süshold był chasydem i rzezakiem. W czasie świąt żydowskich boh. dawał Szulemowi chleb z kiełbasą za macę. Zasady chasydyzmu. W czasie okupacji matka załatwiła pani Süsholdowej przepustkę z getta, by mogła przychodzić do pracy – podawanie jedzenia do getta. W styczniu 1942 r. Gmina Żydowska miała wyznaczyć dziesięć osób do egzekucji – boh. był świadkiem powieszenia Żydów. Jeden z mężczyzn zamienił się przed egzekucją ze swoim zięciem. Po wojnie okazało się, że do egzekucji gmina wyznaczyła najbiedniejszych Żydów. [+]
[01:59:04] Młyn pracował w czasie okupacji – umowa z wójtem i żandarmami, ich zachowanie, gdy przyjeżdżali do młyna. Bano się żandarma Wunsche, który chodził z wilczurem – złapanie i skatowanie Staszka Grzyba, który wiózł kawałek rąbanki. Potem szczuty pies zagryzł chłopaka. Złodzieje węgla zastrzelili Bahnschutza koło Wręczycy – niemiecki odwet.
[02:05:08] Pod koniec okupacji funkcjonariuszy niemieckich zastąpili Rosjanie i Ukraińcy – ich zachowanie – zamordowanie księdza na plebanii w Węglowicach. Uzupełniania armii niemieckiej.
[02:08:00] Odgłosy zbliżającego się frontu w styczniu 1945 r. Boh. znalazł ukrywającego się w komórce dezertera z wojska niemieckiego, Ślązaka. Miejsce ukrycia przez niego broni, w środku hełmu było nazwisko Weber. Spotkanie z czerwonoarmistami wchodzącymi do wsi. Na podwórku koło młyna stanęła armata. [+]
[02:14:06] Zachowanie żołnierzy Armii Czerwonej – kwaterowanie sowieckich oficerów w młynie. Obiad dla komandira i jego adiutanta, który pochodził z kazańskiej guberni i za carskich czasów był kowalem. Po rewolucji rodzina trafiła do kołchozu i wszyscy poza kowalem i jego synem zmarli z głodu. Syn poległ w czasie wojny. Opowieść o sowieckiej biedzie. Do sąsiadów przyszedł enkawudzista, który opowiadał o dobrobycie w kołchozach. [+]
[02:24:55] Czerwonoarmiści roznosili świerzb i boh. zachorował – sposoby leczenia. Pytania o odległość do Berlina.
[02:26:58] Ojciec pochodził z polskiej rodziny o niemieckich korzeniach. Dziadek miał warsztat ślusarski i rodzinie dobrze się powodziło. W czasie okupacji naciskano na ojca, by podpisał volkslistę. Wieluński dorożkarz Koj był germanofilem i podpisał volkslistę. Miał czterech synów, których wcielono do wojska, wszyscy zginęli na froncie. Sytuacja folksdojczów po wojnie. We wsi Piła był jeden folksdojcz Kohel, po wojnie odebrano mu gospodarstwo.
[02:34:20] Nikt z rodziny nie podpisał volkslisty. Kuzyn z Łodzi Schindler był folksdojczem i dostał duży zakład kuśnierski po Żydach. Sytuacja w okolicach Wielunia podczas okupacji. Boh. pojechał do Katowic na zaproszenie wójta Flacha – zwiedzanie miasta z Gretchen Flach.
[02:38:55] W czasie I wojny ojciec służył w 4 Pułku Legionów. Najstarszy brat ojca, Marian Tyszler, był działaczem obozu narodowego. Zarzuty narodowców wobec Piłsudskiego. Zachowanie stryja po śmierci Marszałka – powód aresztowania. Feta narodowców po wypuszczeniu stryja z aresztu. Marian Tyszler zginął podczas bombardowania wsi Kluki w 1939 r.
[02:39:25] Po wojnie wyjechano na Ziemie Odzyskane, wuj Stefan Nonas został dzierżawcą młyna na wsi koło Kłodzka. W 1955 r. musiał zostawić młyn z powodu podatków. Wuj Leon dzierżawił młyn koło Polanicy. Represje wobec przedsiębiorców – aresztowania wujów przez UB, system łapówek.
[02:46:55] Wielu oficerów UB było Żydami. W latach 60. boh. pracował w TVP – stanowiska zajmowane przez żony ubeków, w tym żonę Różańskiego – spotkanie w Danii z jego córką, która wyjechała z Polski. Stosunek boh. do Żydów. Znajomość z Romanem Polańskim, kolegą ze szkoły. Emigracja Żydów z Polski do Danii po 1956 r.
więcej...
mniej