Proszko Czesław
Czesław Proszko ps. „Skromny” (ur. 1920, Morozowszczyzna) pochodzi z rodziny rolniczej, ojciec prowadził gospodarstwo i pasiekę. Czesław Proszko wstąpił do 85 Oddziału Leśnego, który był zalążkiem 24 Brygady AK „Dryświaty”, w listopadzie 1943 roku złożył przysięgę w obecności ppor. Wacława Sidorkiewicza ps. „Bem”. W lipcu 1944 roku w trakcie Akcji „Burza” brygada została rozbrojona przez sowietów, a jej żołnierzy internowano w Kupczelach. Czesław Proszko został wywieziony do Kaługi i wcielony do 361. zapasowego pułku piechoty Armii Czerwonej, akowców skierowano do prac przy wyrębie lasu na potrzeby ogrzewania Moskwy. Po zwolnieniu w styczniu 1946 roku, przyjechał na ziemię wolińską do rodziców, którzy po repatriacji z Kresów objęli gospodarstwo rolne w Koniewie. Bojąc się aresztowania przez Urząd Bezpieczeństwa w 1947 roku wyjechał do Węgorzewa i podjął pracę w Powszechnym Zakładzie Ubezpieczeń jako aprobant szacunkowy. Później pracował w Spółdzielni Budownictwa Wiejskiego – przygotowując mieszkania dla przesiedleńców, między innymi w miejscowości Kuty. Tam poznał przyszłą żoną i wziął ślub w 1948 roku. W 1956 roku przyjechał wraz z żoną do Wolina i podjął pracę w Gminnej Spółdzielni „Samopomoc Chłopska”. Wieloletni działacz Polskiego Związku Pszczelarskiego. W 2014 roku odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi.
more...
less
[00:00:10] Autoprezentacja boh. urodzonego w Morozowszyźnie nad Dźwiną.
[00:00:50] Rodzice mieli gospodarstwo rolne i pasiekę. Boh. chodził do szkoły w Gajleszach. Przed wojną w domu było radio na słuchawki. 17 września [1939] w okolicy znalazły się oddziały Armii Czerwonej – boh. poszedł z kolegą do pobliskiego Belmontu, by zobaczyć sowietów. Spotkanie z żołnierzem, który jechał konno – wygląd czerwonoarmisty. Organizowanie nowej władzy przez sowietów. Boh. chodził do rosyjskiej szkoły.
[00:07:40] W czerwcu 1941 r. boh. widział jednostki niemieckie jadące na wschód – zmiana sytuacji na froncie, ofensywa radziecka.
[00:12:05] Organizowanie się partyzantki w pobliskim lesie – wypady partyzantów pod Brasław, w którym stacjonowali Niemcy. Boh. pracował w gospodarstwie w miejscowości oddalonej od domu o 20 km – propozycja wstąpienia do Armii Krajowej. Boh. należał do 24 Brygady AK, złożył przysięgę przed swoim przyszłym dowódcą.
[00:19:05] W lipcu 1944 r. przyjechała łączniczka ps. „Zosia” z rozkazem mobilizacji do Akcji „Burza” i boh. pojechał dalej jako jej obstawa – spotkanie w lesie z Niemcami. Dotarcie do punktu zbornego, gdzie było już kilkuset partyzantów – formowanie brygady. Droga do Wilna – partyzanci zatrzymali się na odpoczynek i zostali otoczeni przez sowietów. Po rozbrojeniu zabrano ich do obozu przejściowego, po kilku dniach nastąpił wymarsz do Czarnego Brodu, gdzie partyzanci przebywali przez kilkanaście dni w okopach. Próby ucieczki wpław przez jezioro. [+]
[00:32:00] Zapakowanie więźniów do wagonów – uchylenie drzwi. Pociąg jechał w dzień, a nocą stał, co przeszkodziło w planowanej ucieczce. W Mińsku pociąg zatrzymał się na zniszczonej stacji. Po przyjeździe do Kaługi zaprowadzono akowców do obozu – spotkanie z partyzantami przywiezionymi z Miednik. Podział na bataliony robocze, dowódcą był podpułkownik Jermołow, który przywitał Polaków – budowa szałasów. [+]
[00:41:00] Utworzenie plutonu stolarzy, którym powierzono budowę ziemianek. Pozostali akowcy pracowali w lesie. Poprawa warunków bytowych po rozlokowaniu w ziemiankach. Prace przy wyrębie lasu koło wsi Malejcha – zorganizowanie kuchni i punktu sanitarnego. Boh. pracował z Gornikiem [na listach z Kaługi: Walenty Hornik], lotnikiem z Porubanku – kary za niewykonanie normy. Boh. zaprzyjaźnił się ze współwięźniem z Lidy, który planował ucieczkę – ucieczka trzynastu więźniów. [+]
[00:52:40] Wiadomość o wyjeździe – oczekiwanie na pociąg. Wyjazd do Moskwy – spotkanie z Wandą Wasilewską i konserwy rybne na drogę. W Kirowie akowcy trafili do koszar, gdzie zakwaterowano ich w ziemiankach. Wyjazd do Polski – na granicy odeszła sowiecka ochrona – przyjazd do Białej Podlaskiej w styczniu 1945 [1946]. [+]
[01:00:20] Pomoc PUR. Boh. ze stryjem i kolegą wyjechał na Ziemie Odzyskane. Rodzinę repatriowano do Golczewa, ale ojciec wiedząc, że ze Związku Radzieckiego przyjeżdżają transporty wyjechał do Poznania – spotkanie na moście. Początki na Ziemiach Odzyskanych, pomoc z UNRRA. Gdy zaczęto tworzyć kołchozy, ojciec oddał gospodarstwo i zatrudnił się jako dozorca. [+]
[koniec samodzielnej relacji – świadek odpowiada na pytania]
[01:07:56] Przedstawienie rodziców: Janiny i Kazimierza. Data urodzenia boh., który był najstarszy z rodzeństwa. W Morozowszczyźnie mieszkali tylko Polacy, ale w okolicznych wsiach staroobrzędowcy.
[01:11:03] Czteroklasowa szkoła była oddalona o kilka kilometrów – droga zimą. Uroczystości po śmierci Marszałka Piłsudskiego – transmisja radiowa. Opinia na temat Józefa Piłsudskiego. Atmosfera przed wybuchem wojny. We wrześniu 1939 r. boh. nie widział polskich żołnierzy.
[01:19:13] Deportowanie rodziny sąsiada – powód, dla którego nie wywieziono rodziny boh.
[01:21:15] W listopadzie 1943 r. boh. złożył przysięgę w Armii Krajowej, odebrał ją ppor. Wacław Sidorkiewicz ps. „Bem”. Formowanie brygady, pseudonim boh., umundurowanie partyzantów.
[01:25:32] Akowcy jadąc do Kaługi wiedzieli o powstaniu w Warszawie. Zachowanie w wagonie podczas przejazdu koło Katynia.
[01:27:40] Higiena w Kałudze – latryna w lesie. Ćwiczenia nad brzegiem Oki, wyżywienie w obozie.
[01:33:05] Wypadki przy pracy – kolega z plutonu uciął sobie palec, by nie chodzić do pracy. Chorych zabierano w nocy, lżej chorzy trafiali do punktu sanitarnego. Boh. podczas pobytu w obozie nie chorował. Okoliczności trafienia do karceru – w tym czasie przywieziono trzech złapanych uciekinierów z pierwszej ucieczki, boh. dał jednemu z nich swoje walonki, za co musiał odsiedzieć w karcerze kolejny tydzień. [+]
[01:39:52] Radość z powodu zdobycia Berlina. Po kolacji czytano „Prawdę” – nadzieje związane z końcem wojny. Boh. korespondował z rodziną. Wigilia w Kirowie w 1945 r.
[01:43:20] Po przyjeździe na Ziemie Odzyskane boh. nie miał styczności z Niemcami, choć w okolicy mieszkało trochę Niemców.
[01:44:24] Kolega boh. był w partyzantce koło Augustowa i władza ludowa go szykanowała. Boh. podał w miejscu pracy, że przebywał w obozie w ZSRR, ale zataił akowską przeszłość. Do organizacji kombatanckiej wstąpił w latach 60.
[01:47:23] Autoprezentacja boh.
more...
less