Karwecka Róża
Róża Karwecka z d. Włodarska (ur. 1938, Warszawa) całe życie spędziła na warszawskim Kamionku na Pradze Południe. Urodziła się w domu dziadków przy ul. Rybnej 12. Jako dziecko przeżyła bombardowanie Warszawy we wrześniu 1939. Ojciec, członek korpusu ochrony rządu, trafił do obozu internowania polskich żołnierzy w Rumunii, udało mu się wrócić do kraju w 1943 r. na pogrzeb swojej matki. W domu kilkakrotnie przeprowadzano rewizje, przez pewien czas ukrywała się w nim Żydówka Jasia. We wrześniu 1944 dom rodzinny spłonął i rodzina przeniosła się na ulicę Zamoyskiego 43, a potem do mieszkania przy ul. Skaryszewskiej w sąsiedztwie Dulagu 1, obozu przejściowego Arbeitsamtu. Po wojnie jej rodzice zajmowali się handlem na pobliskim bazarze Różyckiego, a także na „Ciuchach”. Róża Karwecka ukończyła liceum im. Marii Skłodowskiej-Curie, gdzie zaczęła działalność harcerską, trwającą do dziś. Po ukończeniu dwuletniego Studium Nauczycielskiego i Wychowania Plastycznego na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie pracowała jako nauczycielka wychowania plastycznego i prac technicznych w warszawskich szkołach. W ciągu kolejnych ponad sześćdziesięciu lat Róża Karwecka działała na wszystkich szczeblach Hufca Warszawa Praga-Południe: prowadziła drużynę zuchową „Jeżyki”, 300 WDH, 161 WDH, szczepy 29 WDH i 115 WDH, była też instruktorką Centralnej Szkoły Instruktorów Głównej Komendy ZHP. Obecnie współtworzy kwartalnik metodyczny „Zuchmistrz”, jest członkinią Rady Instruktorskiego Kręgu Pokoleń „Romanosy” przy Hufcu Praga Południe, zainicjowała Klub Sąsiada Skaryszewska, który jest prężnym ośrodkiem lokalnej kultury. Działa też w hufcowej Komisji Historycznej: organizuje wystawy, prelekcje w szkołach, nagrywa wspomnienia instruktorów.
more...
less
[00:00:10] Autoprezentacja boh. urodzonej w 1938 r. w Warszawie.
[00:00:30] Rodzina mieszkała od początku XX w. przy ulicy Rybnej na warszawskim Kamionku. Babcia prowadziła przedsiębiorstwo przewozowe. Po wybuchu wojny zarekwirowano wozy i samochody. Ojciec służył w żandarmerii wojskowej i razem z polskim rządem został ewakuowany do Rumunii, gdzie trafił do obozu internowania. Zabudowa ulicy Rybnej – spalenie domu pod koniec wojny.
[00:03:05] Opieka nad boh. podczas okupacji – zabawa z rówieśnikami, skutki jazdy na hulajnodze. Zajęcia babci i ciotek. Historia Kamionka, przy ul. Rybnej była fabryka Szpotańskiego – przeczekiwanie nalotów w schronie na terenie zakładu.
[00:08:38] Wieczorami słuchano radia – zachowanie zasad konspiracji. Po śmierci matki ojca ciotka Stefania uzyskała zgodę na jego przyjazd z Rumunii na pogrzeb. Przyjazd ojca, który potem pracował w szpitalu na Solcu. Rewizja w domu – ciotka ukryła ulotkę pod obrusem. Powody rewizji w okolicznych domach.
[00:13:46] W powstaniu brały udział ciotki: Ania i Marysia i wujowie: Marian i Bronek. Po upadku powstania na Pradze Niemcy spisywali mieszkańców dzielnicy. Gdy przyszli do domu, boh. schowała się za zegarem. Ciotka została ranna podczas walk 2 sierpnia – jej stan zdrowia. Okoliczności zastrzelenia wujka na oczach babci. Ukrywanie się ludzi na strychu. W domu była ukrywająca się Żydówka Jasia, którą także spisano. Idąc na miejsce zbiórki Jasia prowadziła wózek z boh. – odłączenie matek z dziećmi. Wujostwo wywieziono do Pruszkowa, potem trafili na Śląsk. [+]
[00:22:42] Ciotka Stefa woziła broń do Sokołowa Podlaskiego i chłopaków z konspiracji do lasu. Aresztowano ją i siedziała w więzieniu na Zamku w Lublinie. Tam ją torturowano podczas przesłuchań. Po wyzwoleniu Lublina chciała wracać do Warszawy, jej dalsze losy nie są znane. Symboliczny grób znajduje się na warszawskim cmentarzu. Sytuacja w domu, stan psychiczny dziadka.
[00:27:45] Ciotka, która była łączniczką, czasem zabierała ze sobą boh., by łatwiej poruszać się po mieście. Atmosfera w okupowanej Warszawie. We wrześniu 1944 r. Pragę zajęli kościuszkowcy. 13 września spłonął dom przy ul. Rybnej – ostrzał pobliskiej fabryki. Z pożaru uratowano lustro i krzyżyk. Pomoc polskich żołnierzy – zamieszkanie w kamienicy przy ul. Zamoyskiego. W domu mieściło się dowództwo polskiego wojska, potem kwaterowali tam Rosjanie i rodzina przeniosła się do mieszkania przy ul. Skaryszewskiej.
[00:34:32] Podczas walk w 1944 r. ukrywano się w piwnicy, stan zdrowia boh. i rannej ciotki. Oglądanie płonącej Warszawy ze strychu kamienicy przy ul. Zamoyskiego. Opieka rodziny nad boh. Wspomnienie zastrzelonego przez Niemców wuja Mariana. Wojsko zajęło fabrykę Wedla i jeden z żołnierzy przyniósł chorej boh. czekoladę, widząc jej stan zaproponował leczenie sposobem, który pomagał rannym koniom. Po wyzwoleniu i uruchomieniu przeprawy przez Wisłę matka zawiozła córkę do lekarza na ul. Marszałkowską. [+]
[00:42:18] Matka i Żydówka Jasia niosły ciotkę na noszach ze szpitala przy ul. Brzeskiej do domu – pomoc niemieckich żołnierzy. [+]
[00:45:25] Ciotka Maja poznała porucznika berlingowca, który na Syberii zostawił żonę i dwójkę dzieci. W parku Skaryszewskim stacjonowała kawaleria, po ostrzałach z drugiego brzegu Wisły okazało się, że namiary dla niemieckiej artylerii są podawane z fabryki Wedla – znalezienie niemieckiego żołnierza. Desanty kościuszkowców na Czerniaków. Opowieści wuja Mariana o drodze przez tajgę do polskiego wojska.
[00:50:35] Dzień zakończenia wojny – okradzenie mieszkania pod nieobecność członków rodziny. Wybuch powstania zastał ojca na lewym brzegu Wisły, udał się więc do rodziny mieszkającej na Starym Mieście. Po upadku Starówki znalazł się w pruszkowskim obozie, potem wywieziono go do pracy u bauera. Po wojnie ojciec wrócił do domu. Sytuacja rodziny po wyzwoleniu. Przed wojną matka prowadziła sklep mięsny, po wojnie rodzice chcieli otworzyć masarnię, ale nie było to możliwe. Babcia musiała zlikwidować jadłodajnię, którą prowadziła podczas okupacji. Zabrano jej także plac, za co otrzymała niewielkie mieszkanie przy ul. Boremlowskiej.
[00:57:20] W 1946 r. boh. poszła do szkoły – dojazdy tramwajem. W budynku liceum męskiego przy ul. Skaryszewskiej podczas okupacji przetrzymywano ludzi złapanych podczas łapanek – warunki bytowe w obozie. Przez okna wyrzucano kartki, które zbierano i zawiadamiano rodziny złapanych. W latach 70. działająca w szkole drużyna harcerska poszukiwała informacji o okupacyjnej historii budynku – utworzenie Izby Tradycji.
[01:04:32] Ucieczki z obozu przy ul. Skaryszewskiej – kolega Jacek Czajka opowiadał o ucieczce swojego ojca. W obozie działali księża Pallotyni – pomoc w wymianie ludzi. Księża prowadzili przed wojną i podczas okupacji dom dla bezdomnych. Obecnie w pomieszczeniu przy kościele jest muzeum, gdzie zgromadzono rzeczy z powstania.
[01:09:50] W 1939 r. zbombardowano Dworzec Wschodni i kościół Pallotynów przy ul. Skaryszewskiej – podczas okupacji kościół odbudowano, zamówiono też obraz Chrystusa u Adama Styki, który potem prezentowano na wystawie sklepu przy Nowym Świecie. Kościół był miejscem spotkań akowców. Opieka Pallotynów nad dziećmi w czasach powojennych. wojnie. Do 1976 r. kościołem parafialnym był kościół na Kamionku, w którym znajdował się obraz przedstawiający księdza Skorupko i cud nad Wisłą, odsłonięty dopiero w czasach Solidarności. W wojnie 1920 r. brał udział wuj Marian, zabity potem przez Niemców.
[01:15:15] Oczekiwanie na zaginioną ciotkę Stefę. Przed wybuchem wojny ciotka chciała być zakonnicą i przebywała w Niepokalanowie, po wybuchu wojny była w szpitalu, po bombardowaniach wróciła do domu. Ciotka Maja po wojnie związała się z kościuszkowcem, wuj Marian był malarzem. Siostra boh. podczas okupacji byłą nastolatką, razem z koleżankami nosiła paczki do więzienia przy ul. Długiej.
[01:18:30] Wspomnienie ślubu rodziców w 1926 r. Powody przeprowadzki rodziców z Muranowa do mieszkania babci przy ul. Rybnej. Losy ojca, którego po powrocie w 1942 r. boh. mało widywała. Ojciec przeżył powstanie i wrócił do domu w 1946 r. Boh. chodziła do liceum na Saskiej Kępie – rozpoczętą tam działalność w harcerstwie kontynuuje do dziś. Boh. pracowała jako nauczycielka wychowania plastycznego i była instruktorką harcerską. Twórczość artystyczna boh.
[koniec samodzielnej ralacji – świadek odpowiada na pytania]
[01:22:44] Ciotka Stefa przywiozła z Podlasia Żydówkę Jasię, która przeżyła wojnę razem z rodziną. Wyprowadziła się, gdy zamieszkano przy ul. Skaryszewskiej i nie nawiązała potem kontaktu z rodziną boh. Matka prowadziła sklep na Muranowie i siostra Basia miała żydowską opiekunkę, która odnalazła rodzinę po wojnie i opiekowała się małym bratem boh. Jackiem.
[01:25:15] Przed wojną właścicielami wielu okolicznych domów byli Żydzi. Przyjaciel ojca przeżył obóz w Treblince i po wojnie bywał u rodziców. Ojciec jednego z sąsiadów pomagał Żydom podczas okupacji i podczas rewizji zastrzelił się, by nie wpaść w ręce Niemców. Boh. miała w klasie koleżankę Żydówkę, Żydówką była jedna z nauczycielek oraz dyrektorka szkoły.
[01:29:25] Odznaczenia i medale boh., w tym medal „Czynić ludziom dobro”. Po wojnie bezdomni z Kamionka zostali wywiezieni na Śląsk, gdzie władze zapewniły im mieszkania i pracę. Boh. jest autorką scenariusza przedstawienia „Róża ze Skaryszewskiej”, scenografię oparto na rodzinnych fotografiach – nagroda dla spektaklu. Spotkania i rozmowy po przedstawieniu. Działalność społeczno-kulturalna.
[01:37:08] W ogrodzie księży Pallotynów były trzy groby osób poległych w 1939 r., potem ciała ekshumowano. Po wojnie boh. i jej koleżanki pozowały podczas malowania fresków przez jednego z księży. Współczesna rewitalizacja podwórek i kamienic przy ul. Skaryszewskiej.
[01:40:50] Ciotka Maja pracowała po wojnie w drukarni przy ul. Mińskiej, potem w PWN – odznaczenia za udział w powstaniu.
[01:43:35] Po wyzwoleniu boh. pojechała z matką do lekarza, który przyjmował w ruinach przy ul. Marszałkowskiej – przejazd rikszą przez most pontonowy. Prace przy odgruzowywaniu miasta – boh. odgruzowywała Zamek Królewski. Ruiny Starego Miasta. Okoliczności śmierci ciotki Marii, siostry ojca, która przed wojną robiła sztuczne kwiaty dla Teatru Wielkiego. [+]
[01:48:40] Wspomnienie filmu „Miasto nieujarzmione” i księdza Stanka, rozstrzelanego razem z grupą powstańców na Czerniakowie. Śmierć członków rodziny, w tym wuja, siostrzeńca i brata. Wspomnienie sióstr ojca i roli ciotki Reginy Włodarskiej. Ciotka Kazimiera była aktorką.
[01:53:26] Po wojnie rodzice handlowali mięsem, potem jabłkami na bazarze Różyckiego. Potem matka pracowała jako kasjerka. Pierwsza komunia w kościele na Kamionku – loki zrobione u fryzjera i elegancka sukienka.
[01:59:40] W klasie było wielu starszych uczniów. Boh. należała do harcerstwa – udział w obozie międzynarodowym. Wychowawczynią była Jadwiga Czajka, przedwojenna drużynowa – wyjazdy na wycieczki. Działanie drużyny harcerskiej po 1956 r. – przyrzeczenie złożone o świcie nad Wisłą. Liceum im. M. Curie-Skłodowskiej mieściło się w domu przy ul. Obrońców – warunki w budynku, przedwojenna kadra nauczycielska.
[02:07:10] Jadwiga Czajka napisała książkę o swojej działalności harcerskiej i powstaniu warszawskim na Pradze – sytuacja w dzielnicy przed rozpoczęciem walk i w pierwszych dniach powstania. Spalenie drewnianego domu przy ul. Rybnej.
[02:10:46] Podczas okupacji boh. była chroniona przez rodzinę i nie wiedziała o wydarzeniach, które rozgrywały się w okolicy. Podczas okupacji akowcy z Żoliborza dokonali zamachu na komendanta obozu przy ul. Skaryszewskiej. Podczas akcji zginęło dwóch akowców, ale zginął też komendant [Eugen Bollongino].
[02:14:37] Akcja sztuki „Róża ze Skaryszewskiej” – nawiązanie do wydarzeń z historii ulicy, m.in. ucieczki z obozu podczas okupacji, początków życia po wojnie, handlu „na ciuchach”, sąsiedzkiego słuchania radia i działalności klubów „Czterech Pancernych i psa”. W kamienicy mieszkała pływaczka Józefa „Buba” Czuperska, jej brat był trenerem piłki wodnej.
[02:19:20] Pierwsza szkoła na Kamionku powstała w początku lat 20., jej tradycje kontynuuje szkoła przy ul. Jagiellońskiej. Edukacja boh. – brak punktów za pochodzenie podczas egzaminu na architekturę. Kolega Maciej Majewski zarekomendował Studium Nauczycielskie – podjęcie nauki w dwuletniej szkole na kierunku plastyka i prace ręczne. Stan zdrowia boh. – interwencja doktora Mula. Po powrocie do szkoły boh. pomagała koledze w rysunkach, a on jej na zajęciach z metalu.
[02:30:00] Rozważania na temat kształcenia nauczycieli dawniej i obecnie. Wrażenia z pierwszej pracy w szkole na Grochowie i prowadzonych zajęć praktyczno-technicznych. Boh. studiowała zaocznie Wychowanie Plastyczne na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie – trudności z dostaniem się na studia. Efekt spotkania z ministrem Kuberskim.
[02:39:45] Chorągiew harcerska przyjęła imię „1 Dywizji im. Tadeusza Kościuszki” – kontakty z wojskiem i spotkanie z gen. Berlingiem. Wuj Marian zaprojektował godło hufca, którego nazwy do dziś nie zmieniono. Pomysł nauki gry na werblach i fanfarach – uczestnictwo dwóch muzyków z orkiestry wojskowej w obozie harcerskim w Świerkocinie na Mazurach, jeden z nich został po latach mężem boh. Ślub w Dniu Milicjanta w 1976 r. Wspomnienie obozów harcerskich w Ocyplu i Świerkocinie – akcje wśród miejscowej ludności.
[02:46:50] Trudności z budową ośrodka harcerskiego w Ocyplu w Borach Tucholskich. Zaangażowanie komendanta hufca Stefana Romanowskiego. Współczesny stan ośrodka – plany renowacji. Boh. była drużynową drużyny zuchowej „Jeżyki” – ukończenie kursu dla drużynowych zuchów. Organizacja drużyn zuchowych, założenie kręgu zuchowego „Praskie Świerszcze”. Działalność w harcerstwie, obecnie boh. jest przewodniczącą Kręgu „Romanosy” – pochodzenie nazwy. Działalność wydawnicza, pismo „Zuchmistrz”, wydanie komiksu „Antek Cwaniak”.
[02:55:00] Wyjazdy na plenery plastyczne i organizacja wystaw. Zajęcie plastyczne z dziećmi i prezentacja ich prac. Rozważania na temat patriotyzmu i współczesnej sytuacji harcerstwa.
more...
less