Musur Kazimierz cz. 3
Kazimierz Musur (ur. 1930, Kolonia Edwardówka) w kwietniu 1940 wraz z matką, siostrą i młodszym bratem został deportowany do łagpunktu 17 w miejscowości Suchobiezwodnoje w obłasti gorkowskiej w ZSRR. W 1942 roku udało mu się dostać wraz z siostrą do formowanej Armii Polskiej. Matka i młodszy brat prawdopodobnie zmarli w Kermine – nigdy nie udało się wyjaśnić ich losów. Po ewakuacji z Krasnowodzka do Pahlevi Kazimierz Musur został wraz z innymi polskimi dziećmi przerzucony do Isfahanu, Ahwazu, a następnie do Outshoorn w Republice Południowej Afryki. Uczęszczał do szkoły zawodowej w Cape Town, pracował w fabryce kapeluszy w Johannesburgu. W 1948 roku wrócił do Polski, gdzie spotkał się z ojcem i starszym bratem, którym udało się uniknąć wywózki w 1940 roku. Pracował jako ślusarz w przedsiębiorstwie Polskie Budownictwo Energetyczne. W 1955 roku rozpoczął pracę na kolei, najpierw jako pomocnik maszynisty, a w 1959 roku – jako maszynista parowozu. W 1990 roku przeszedł na emeryturę. Mieszka w Domu Pomocy Społecznej „Pogodna Jesień” w Jeleniej Górze.
more...
less
[wywiad – świadek odpowiada na pytania]
[00:00:10] Przedstawienie rodziców: Antoniny i Józefa. Przed wojną rodzina miała niewielkie gospodarstwo i torfowisko, torfem palono w piecu. W sadzie rosły czereśnie, które odkupował sąsiad handlujący owocami we Lwowie. Ojciec prowadził pasiekę. Po świniobiciu dzielił się mięsem z bratem Romanem Musurem. Jedzenie przed wojną. W gospodarstwie był kierat i boh. jako pięciolatek nadzorował jego pracę. Wymłóconymi snopami żyta pokrywano dachy. Sąsiad Wasyl Taras młócił zboże cepem, a potem był zapraszany na obiad.
[00:07:52] Reakcja ojca na wejście Armii Czerwonej w 1939 r. W 1918 r. podczas walk w okolicach Lwowa ojciec i stryj Roman ukrywali się w piwnicy przed Ukraińcami. Położenie kolonii Edwardówka, zamieszkanej przez Polaków i Rusinów. Propozycja koleżanki ze szkoły Staszki Wrotniak – wybuch pocisku w kuźni jej ojca, Szczepana Wrotniaka.
[00:14:50] W szkole uczono języka ukraińskiego. We wrześniu 1939 ojciec chciał uciekać na zachód, gdzie walczyły polskie jednostki, ale po wkroczeniu Rosjan wrócił do domu. Sąsiad Wasyl Taras miał troje dzieci, jego syn Michał był kominiarzem. Ojciec był sołtysem w Ceperowie – zachowanie Ukraińców. Uprawy lnu i robienie przędzy. W wsi było kilka polskich rodzin, sąsiad Śliwka podorywał miedzę. Rodzina Wrotniaków nie została wywieziona. Pierwszym mężem matki był jeden z Sowów, miała z nim dwoje dzieci: Jadwigę , która wyszła za Andrzejczuka i syna (Tadeusza). Stryj Karol Sowa chorował na gruźlicę. Po przyjeździe na Ziemie Odzyskane Karol Sowa mieszkał z rodziną Andrzejczuków. Ojciec boh. był złotą rączką – praca w Warszawie po wojnie.
[00:28:48] Sąsiad, Rusin, Fiodor Smacha miał trzech synów, jeden przed wojną zmienił nazwisko na Andrzej Smaga. Rodzinę deportowano. Sławomir Smacha wstąpił do polskiego wojska, po wojnie odwiedził ojca boh. w Warszawie.
[00:32:58] W 1939 r. przyszedł Jan Kinal, jedyny Polak mieszkający w Ceperowie, który ostrzegł ojca przed wywózkami Polaków – ukrywanie zboża. Pewnego dnia zimą 1940 r. zaczął szczekać pies stryja – ucieczka z domu. Ojciec wysłał matkę z córką do Kukizowa, sam z jednym z synów ruszył do Lwowa. Boh. i młodszy brat poszli do Starego Jaryczowa, gdzie mieszkała przyrodnia siostra Jadwiga. W domu siostry wszyscy obierali warzywa na zupę dla polskich jeńców, których przetrzymywano w pobliskiej stajni. Przyrodni brat Tadeusz służył w KOP nad Wilejką, został wzięty do niewoli przez Rosjan, ale uciekł z pociągu i przyszedł do Lwowa, gdzie pracował jako krawiec. [+]
[00:41:24] Żywność dla polskich jeńców, których Rosjanie trzymali w stajni w Jaryczowie. Tydzień przed Wielkanocą na podwórko zajechały sanie, na których już siedziała matka i siostra oraz uzbrojony strażnik – zabranie boh. i brata – wyjazd do Lwowa, gdzie rodzina spędziła tydzień. Ładowanie ludzi do wagonów na stacji. [+]
[00:44:48] Do momentu wywózki ojciec nie kontaktował się z synami. Stryj miał stolarnię na Zamarstynowie, wujowie byli krawcami – ojciec ukrywał się we Lwowie przez całą okupację. Ojciec dowiedział się o wywiezieniu rodziny i o kurzej ślepocie – wysyłka tranu.
[00:47:56] Droga na zesłanie w gorkowskiej obłasti – ciasnota w wagonie, załatwianie potrzeb naturalnych. Przed wojną boh. był we Lwowie na Targach Wschodnich, wspomnienie „Panoramy Racławickiej”.
[00:54:08] Obóz formującej się Armii Andersa w Kermine – odzież boh. Brat zachorował na tyfus. Boh. wstąpił do Junaków i przebywał w obozie w Narpaju. Do boh. przyszła znajoma, która powiedziała, że matce się pogorszyło, a w namiocie zamieszkała Żydówka, która nie chce matce w niczym pomóc. Po przybyciu do Kermine boh. nie znalazł namiotu, matki ani brata – wysoka śmiertelność. Poszukiwania rodziny po wojnie. [+]
[00:59:38] Boh. wrócił do Narpaju – wyjazd lorami do Krasnowodzka, skutki picia wody z Morza Kaspijskiego. Załadunek na statek – rejs do Persji. Zejście ze statku w Pahlevi.
[01:01:55] Siostra zgłosiła się do Pomocniczej Służby Kobiet i była w Jangi-Jul. Port w Krasnowodzku – warunki na statku, kłopoty żołądkowe pasażerów. Sytuacja osób, które nie zdołały ewakuować się z Armią Andersa. Stan zdrowia boh. przed zaokrętowaniem. Spotkanie z siostrą w Teheranie.
[01:09:15] Na statku byli radzieccy marynarze – przerabianie słonej wody na pitną. Boh. nie widział osób fotografujących. Warunki na pokładzie. Siostra była ewakuowana wcześniej i boh. spotkał się z nią w Persji. Znajoma boh. odwiedziła po wojnie Isfahan.
[01:13:44] Szczęście boh. i „siódmy zmysł”, obowiązki na zesłaniu. Stan zdrowia po przypłynięciu do Pahlevi – sierżant Adamski sądził, że boh. symuluje, by nie chodzić na ćwiczenia. Wspomnienie pomidorów z cebulą. Przed wypłynięciem do Afryki boh. dostał cywilne ubranie, na statku obcinano guziki i grano o nie w karty.
[01:20:00] W Pahlevi mieszkano w namiotach na plaży, od Persów kupowano owoce. Boh. pływał w Morzu Kaspijskim. Rola gen. Andersa. Klimat Persji.
[01:25:05] Wspomnienie rejsu z Krasnowodzka do Pahlevi – warunki na pokładzie statku. [+] Boh. nie widział Junaczek, jego siostra dotarła do Persji innym transportem.
[01:28:40] Repatriacja do Polski – trasa podróży w Europie. Wrażenia po przekroczeniu polskiej granicy. Gospodarstwo w kolonii Edwardówka nie zostało zniszczone, stryj przyjeżdżał tam w 1940 r. i uruchomił kierat, z którego korzystali okoliczni chłopi. Stryj woził zboże do Lwowa. Po przyjeździe do Warszawy boh. zamieszkał u stryja i zaczął chodzić do szkoły na Żoliborzu – pisanie życiorysu. Wspomnienie nauczycielki ze szkoły w Oudtshoorn Wandy Januszewskiej.
[01:35:30] Boh. spotkał się z ojcem w mieszkaniu stryja. Podczas pobytu w Afryce dostawał listy od ojca. Stan zdrowia rodziców – śmierć matki w Uzbekistanie. Ojciec podczas okupacji ukrywał się we Lwowie i przeżył dzięki pomocy kuzynów. Handel żydowski przed wojną. Działalność ukraińskiej policji podczas okupacji. Przed wojną ojciec miał broń, ale boh. nie wie, co się z nią stało. Ojciec i stryj przyjechali po wyzwoleniu do Lublina, potem przenieśli się do Warszawy. Stryj Roman Musur został deportowany 10 lutego 1940, cała rodzina wróciła do Polski i zamieszkała w Lublinie, gdzie stryj został dozorcą.
[01:43:12] Boh. chciał się zatrudnić we wrocławskim Urzędzie Bezpieczeństwa, ale nie został przyjęty. Podjęcie pracy w Państwowym Budownictwie Elektrycznym – budowa linii wysokiego napięcia. Boh. trafił do aresztu, ale został zwolniony.
[01:47:14] Kuzynka zameldowała boh. w Jeleniej Górze i dzięki temu mógł podjąć pracę na kolei – trudne początki. Zupa i deputat węglowy dla pracowników. Trasy na Dolnym Śląsku – zapasy węgla na drogę z Jeleniej Góry do Krakowa. Zadania pomocnika maszynisty – sprawdzenie parowozu przed jazdą, dorzucanie węgla do paleniska, pilnowanie wody. Różne rodzaje i właściwości węgla.
[02:00:35] Trasa, obecnie nieczynna, do Lwówka Śląskiego. W parowozach były hamulce różnych firm – naprawy systemu hamulcowego, dbałość o kran maszynisty. Zagadnienia techniczne dotyczące naprawy i obsługi parowozu.
[02:06:40] W 1959 r. boh. poszedł na kurs maszynistów. Picie piwa przez kolejarzy. Wypadek na przetoce w Lwówku. Boh. jechał z maszynistą Wojtkiewiczem do Legnicy. Na stacji zauważył kobietę patrzącą na parowóz, która potem rzuciła się pod pociąg.
[02:15:44] Maszynista prowadził po alkoholu pociąg kolonijny, w tunelu doszło do pożaru. Maszynista trafił do więzienia. Ten sam parowóz brał udział w zderzeniu pociągów we Wleniu.
more...
less